Choroby ziemniaka – objawy, przyczyny i zapobieganie

Każda z chorób ziemniaków pogarsza jakość plonów, a tym samym powoduje straty ekonomiczne dla rolników. Warto więc raz na jakiś czas odświeżyć najważniejsze informacje. Jak zapobiegać rizoktoniozie? Jakie są nowe źródła zarazy ziemniaka? Jak diagnozować czarną nóżkę ziemniaka? W poniższym artykule odpowiedzi na te i wiele innych pytań o choroby ziemniaka.

Rizoktonioza ziemniaka: główne zagrożenie na etapie wschodów

Rizoktonioza ziemniaka to najczęstsza grzybowa choroba ziemniaka atakująca kiełki. Do jej rozwoju przyczynia się wysadzanie bulw w zbyt niskiej temperaturze, przy dużej wilgotności i zbyt wcześnie [1].

Porażenie objawia się brunatnymi, zagłębionymi i gnijącymi plamami na kiełkach, ospowatością bulw (czarne skleroty), porażeniem podstawy łodygi (białoszary nalot, zwykle 3-4 dni po opadach) lub jej próchnieniem (suche, brunatne zranienia). Na porażonym polu wschody są opóźnione i przerzedzone a pędy słabsze co w efekcie skutkuje mniejszym plonem.

Najniebezpieczniejsza jest taka forma rizoktoniozy ziemniaka, która atakuje stożek wzrostu kiełków, a tym samym zamiast wzrostu pędów obserwuje się ich gnicie i zamieranie.

Zapobieganiu rizoktoniozy ziemniaka służy podkiełkowywanie, właściwe zmianowanie i nawożenie potasem. Można też stosować zaprawy i fungicydy podczas sadzenia ziemniaka [2].

Zaraza ziemniaka: choroba ziemniaka na etapie wegetacji

Zaraza ziemniaka to choroba z bogatą i tragiczną historią. W XIX wieku spowodowała Wielki Głód Ziemniaczany, który zmniejszył liczbę ludności Irlandii o prawie 20%. Jest na tyle groźna, że nawet obecnie powoduje ona w Polsce straty dochodzące do 20%, a w wersji klęskowej nawet do 50% [1].

Warto pamiętać, że współczesne wersje zarazy ziemniaka są coraz bardziej agresywne i przenoszą się już nie tylko poprzez pozostawione na polu gnijące bulwy lub niewłaściwie chronione uprawy, ale także przez samą glebę. Jak pokazują badania, zarodniki przetrwalnikowe tego grzybopodobnego patogenu mają zdolność przetrwania w glebie nawet przez rok i nawet w ekstremalnie niskich temperaturach dochodzących do – 80 st C. Co więcej źródłem zakażenia mogą też być bezobjawowo porażone sadzeniaki [3].

Objawy zarazy ziemniaka pojawiają się między czerwcem a lipcem w postaci [1]:

szaro sinych plam na przechowywanych bulwach, z rudym miąższem pod ich powierzchnią,
nekrotycznych, brązowych plam na liściach,
białego nalotu na dolnej blaszce liścia,
czarnych plam na łodygach, a nawet
gnicia i czernienia całej naci.

Rozwojowi zarazy ziemniaka sprzyjają zimne i wilgotne warunki pogodowe, a jej efektem jest znaczne obniżenie plonowania bulw.

Zapobiegawczo, w przypadku tej choroby ziemniaka, należy stosować jak najszerszą ochronę, najlepiej z użyciem systemów wsparcia decyzji, tak aby optymalnie wybrać terminy zabiegów preparatami grzybobójczymi [1].

Alternarioza: rzeczywistość 90% polskich pól

Szacuje się, że aż za 45% strat plonów w Polsce odpowiada alternarioza [4]. To grzybowa choroba ziemniaka, której rozwojowi sprzyjają wysokie temperatury z naprzemiennymi okresami wilgotnymi i okresami suchymi. Alternarioza prowadzi do brązowej lub suchej plamistości liści, z jednakowymi objawami w postaci koncentrycznych, brązowych plam na liściach, ciemniejącego i twardego miąższu bulw oraz zagłębionych, podłużnych, brunatnych plam na skórce bulw.

Uniknąć alternariozy można poprzez uprawianie późniejszych odmian oraz zabiegi ochronne [1]. Zaleca się też wprowadzanie preparatów grzybobójczych jak najwcześniej, już przy pierwszych objawach choroby. Pamiętajmy, że należy stosować środki zwalczające jednocześnie kilka chorób ziemniaka (zwykle wspólny preparat do zwalczania alternariozy i zarazy ziemniaka) [5].

Bakteryjne i wirusowe choroby ziemniaka

Niestety nie są znane skuteczne opryski przeciw powodowanej przez bakterie czarnej nóżce ziemniaka. Jedyne co pozostaje to agrotechnika, która nie uszkadza bulw, dezynfekcja narzędzi i eliminacja samozasiewów [6], jak również stosowanie właściwego płodozmianu i odpornych odmian [7]. Rośliny porażone czarną nóżką ziemniaka są skarłowaciałe, jasnozielone z miękkimi, zwijającymi się liśćmi, ciemnobrunatnymi, błyszczącymi, mokrymi plamami na łodygach [7].

Bakterioza pierścieniowa ta kolejna bakteryjna choroba ziemniaków. Uwidacznia się zwykle w okresie kwitnienia. Początkowo obserwowane są brzeżne nekrozy i chlorozy liści a następnie ich zasychanie, które prowadzi do więdnięcia całej rośliny. Objawami są też spękane powierzchnie bulw z bakteryjnymi wyciekami z oczek oraz przebarwienia w miąższu bulw. Również na tę chorobę ziemniaków nie ma skutecznych oprysków. Rozwiązaniem jest jedynie profilaktyka i 3-letnia kwarantanna. Wykrycie bakteriozy ziemniaka oznacza, że cały plon należy po uparowaniu zużytkować jako paszę, a wszystko, co miało kontakt z porażonymi bakteriozą pierścieniową ziemniakami, odkazić [7].

Na koniec kilka słów o przenoszonym przez mszyce wirusie liściozwoju ziemniaka. Pamiętajmy, że w tym przypadku, raz zakażona mszyca staje się nosicielem tej choroby ziemniaka do końca życia. W ochronie chemicznej należy się więc skupiać na likwidacji mszyc. Jest o co walczyć, jako że efektem liściozwoju ziemniaka jest drastyczne zdrobnienie i obniżenie plonu. Niestety nie jest łatwo zdiagnozować tę chorobę ziemniaka. Może pojawić się rozjaśnienie, lekka sztywność i łyżeczkowate zwijanie się liści dolnych, mniejsza bujność [7], ale są to objawy dość słabe.