Owce – opłacalność hodowli i dopłaty do ras rodzimych

Dopłaty są podstawą opłacalności hodowli owiec w Polsce. Dotyczy to szczególnie ras rodzimych, które są zagrożone wyginięciem, a dodatkowe dofinansowania stanowią warunek ich przetrwania. Więcej o stanie hodowli owiec w Polsce, a także o tym, które rodzime rasy owiec są objęte programem ochrony, przeczytasz w poniższym artykule.

Stan polskiej hodowli owiec

Hodowla owiec należy obecnie w Polsce do marginalnej działalności rolniczej. Spadek liczby owiec postępował gwałtownie od roku 1980, by z 4,7 mln sztuk zejść w 2020 roku do 278 tys. sztuk [2]. Tylko dzięki wprowadzeniu dopłaty do hodowli owiec udało się zahamować dalszy spadek pogłowia i osiągnąć jego stabilny, obecny poziom ok. 270 tys. sztuk [2].

Opłacalne są przede wszystkim duże hodowle jagniąt rzeźnych [1]. Decydujące znaczenie mają tu wielkość hodowli owiec powyżej 10 maciorek, stosowanie ras owiec o szybkich przyrostach i dopłaty do owiec. Przy cenach żywca 7-9 zł/kg i sprzedawaniu 5-miesięcznych jagniąt z wagą 25-50 kg można liczyć na zadowalający zysk [1].

Opłacalność innych kierunków hodowli owiec pozostawia wiele do życzenia. Przykładowo w produkcji wełny działa na wyobraźnię spadek ceny z 4,33 zł/kg w 2010 roku do 1,48 zł/kg w 2021. Warto przy tym pamiętać, że z jednej owcy można uzyskać 2-6 kg wełny, a wydajność na poziomie 6 kg dotyczy jedynie ras owiec typu merynos. Niestety merynosy źle tolerują ostry klimat regionów tradycyjnie związanych z hodowlą owiec, takich jak Podhale. Rodzime zaś rasy owiec produkują znacznie mniej wełny, na poziomie 2 kg z jednej owcy [1].

Generalnie rodzime rasy owiec w większości są mniej wydajne i bez dodatkowych dopłat prawdopodobnie już by wyginęły.

Dopłaty do ras rodzimych

Interwencja I.8.6 „Zachowanie zagrożonych zasobów genetycznych zwierząt w rolnictwie” WPR 2023-2027 przewiduje dopłaty do hodowli tych rodzimych ras owiec, które są zagrożone wyginięciem ze względu na ich malejącą liczebność [3].

Dopłaty do owiec tych ras w wysokości 500 zł do 1 samicy są przyznawane corocznie przez 5 lat trwania zobowiązania [3] [1]. Do samców przysługuje płatność jednorazowa w wysokości 15,131 zł/szt. [4].

O dopłaty do owiec ras rodzimych mogą się starać rolnicy, którzy użytkują gospodarstwo o powierzchni użytków rolnych minimum 1 ha [3]. Warunkiem ich uzyskania jest też posiadanie odpowiedniej liczby owiec wpisanych do księgi hodowlanej i objętych programem ochrony zagrożonych zasobów genetycznych. Minimalna liczba owiec w stadzie powinna wynosić [3]:

dla rasy merynos polski w starym typie – 30 samic;
dla ras owiec cakiel podhalański, czarnogłówka, barwna owca górska, białogłowa owca mięsna, polska owca górska, polska owca pogórza – 15 samic;
dla pozostałych ras (kamieniecka, korideil, olkuska, pomorska, świniarka, uhruska, wielkopolska, wrzosówka, żelaźnieńska) – 10 samic.

Owca świniarka i wrzosówka

Najstarszymi w Polsce rasami są dwie odporne na warunki środowiska rasy owiec o drobnej budowie ciała. Są to [5][6]:

owca świniarka – wydajna paszowo rasa o wyraźnym dymorfizmie płciowym, rozrodzie sezonowym i częstych miotach pojedynczych. Owce tej rasy są słabo umięśnione i mają rzadką wełnę. Dojrzewają późno, bo ok. 9-12 miesiąca, a ich plenność kształtuje się na poziomie 120%. Maciorki osiągają masę minimalną 25-35 kg, a tryki 40-50 kg;
owca wrzosówka – doskonale nadaje się do produkcji kożuchów, a jej mięso ma wysokie walory smakowe. Wcześnie dojrzewa płciowo, w wieku ok. 6-7 miesięcy, a jej plenność osiąga 150%. Minimalna masa maciorek powinna wynosić ok. 32 kg, a tryków 40 kg.

Rodzime rasy owiec wełnistych objęte ochroną zasobów genetycznych

Dwie rasy polskich merynosów są hodowane przede wszystkim do produkcji wełny (choć nadają się i do produkcji mięsa). Charakteryzują się one asezonalnością rui i zdolnością maciorek do krycia już od pierwszego roku [5][6]. Są to:

owce merynosy polskie w starym typie – rasa dużych owiec o silnej budowie ciała i kremowym umaszczeniu, z plennością 135%, użytkowością rozpłodową 115% oraz minimalną masą maciorek 60-80 kg, a tryków 100-130 kg;
owce merynosy odmiany barwnej – nieco mniejsza rasa owiec o czarnym lub siwym umaszczeniu, z charakterystycznymi skarpetkami na nogach. Ich plenność osiąga 130%, a użytkowość rozpłodowa 110%. Spodziewać się można w przypadku maciorek minimalnej masy 55-65 kg, a tryków 80-100 kg.

Na wełnę i mięso można hodować także polskie owce długowełniste. Należą do nich [5] [6]:

owca kamieniecka – wełnisto-mięsna, wydajna paszowo i odporna rasa owiec o kremowej, grubej wełnie, krótkich nogach i wyraźnych cechach mięsnych. Posiada wysoką plenność, na poziomie 140%, użytkowość rozpłodową 120%, zaś masa maciorek osiąga minimum 60-70 kg, a tryków 90-110 kg;
owca olkuska – rasa owiec o sporych rozmiarach, białym umaszczeniu i wyraźnych cechach mlecznych;
owca pomorska – rasa owiec o silnym pokroju i białym umaszczeniu, z wyraźnymi cechami mięsnymi. Osiąga plenność 140%, a użytkowość rozpłodową 115%. Dla maciorek minimalna masa ciała powinna wynieść 60-70 kg, a dla tryków 80-110 kg.

Rodzime rasy owiec mięsnych objęte ochroną zasobów genetycznych

Typowe rodzime rasy owiec mięsnych to [5][6]:

białogłowa owca mięsna – biała, silnie zbudowana i bezroga rasa owiec. Jej zaletami są wysoka jakość mięsa, duża rozrodczość (plenność 150%, wartość rozpłodowa 130%) i dobre przystosowanie do polskiego klimatu. Maciorki powinny osiągać masę minimalną 70-80 kg, a tryki 110-130 kg;
owca czarnogłówka – niewymagająca paszowo rasa owiec o szybkim tempie wzrostu jagniąt oraz mięsie i wełnie świetnej jakości. Plenność 120-140%, wartość rozpłodowa 110-130%. Masa maciorek to minimum 65-74 kg, a tryków 90-110 kg.

Regionalne rodzime rasy owiec objętych ochroną zasobów genetycznych

Wśród chronionych genetycznie rodzimych ras owiec są też rasy związane z górami i dobrze przystosowane do ich surowego klimatu. Należą do nich: barwna owca górska, cakiel podhalański, polska owca górska, polska owca pogórza. Mają one wysoką wydajność mleczną, a z ich skóry i wełny od lat są wyrabiane kożuchy, swetry i skarpety. Mleko tych owiec używane jest to wyrobu regionalnych produktów, które wpisane są na Listę Produktów Tradycyjnych. Z kolei jagnięcina podhalańska posiada w UE status Chronionego Oznaczenia Geograficznego [5] [6].

Pozostałe chronione rasy owiec to polskie owce nizinne, w tym owca uhruska, wielkopolska, żelaźnieńska i korideil. Szczegółowe informacje na temat cech rodzimych ras owiec można znaleźć na stronie Polskiego Związku Owczarskiego.