Zgnilec amerykański pszczół zdiagnozowany w pasiece zazwyczaj oznacza dla hodowcy katastrofę. Warto więc przeczytać poniższy artykuł i odświeżyć wiadomości o drogach zakażenia, objawach i profilaktyce zapobiegającej tej chorobie pszczół.
Drogi zakażenia i sposób działania Paenibacillus larvae
Zgnilec amerykański pszczół wywoływany jest przez bakterię Paenibacillus larvae, której forma wegetatywna rozmnaża się w ciałach starszych larw [3]. Bakteria atakuje zarówno zasklepiony czerw mateczny, trutowy, jak i pszczeli [1]. Drogą zakażenia dla zgnilca amerykańskiego pszczół jest układ pokarmowy [4]. To właśnie w nim bakteria powoduje uszkodzenia nabłonka i stamtąd, przez zniszczone ściany jelita, przenika do hemolimfy [6].
W efekcie, w ciągu ok. 4 dni czerw zamiera, a robotnice, które usuwają martwy czerw, błyskawicznie roznoszą bakterie zgnilca po całym ulu [6]. Jeżeli osłabiony ul stanie się ofiarą silniejszej pszczelej rodziny, patogen zostanie rozwleczony po całej pasiece, co może doprowadzić do jej całkowitego zniszczenia [6].
Źródłem zakażenia zgnilcem amerykańskim pszczół mogą być też formy przetrwalnikowe bakterii. Co gorsza, są one w stanie przetrwać w ulach 20 lat, a w suszu z zarażonymi czerwiami – nawet 45 lat [4]. To właśnie za sprawą tych form przetrwalnikowych choroba jest mało wrażliwa na wysoką temperaturę i środki chemiczne, oraz trudna do wytępienia [1].
Najbardziej podatne na zgnilca amerykańskiego są zaziębione i niedożywione larwy, z silnych i skłonnych do rabunków rodzin z dużą liczbą czerwiu. Wystąpieniu tej choroby pszczół sprzyjają także duże napszczelenie i niska bioróżnorodność wokół pasieki, a także zmienna pogoda [4].
Ogniska zgnilca amerykańskiego pszczół najczęściej pojawiają się w lipcu i sierpniu, a wszystkie rasy tego owada są jednakowo nieodporne na zakażenie [4] [5].
Zgnilec amerykański pszczół – objawy i rozprzestrzenianie
Objawy zgnilca amerykańskiego są początkowo subtelne i zwykle pojawiają się po obumarciu larw w okresie ok. 45 dni od zakażenia [1]. Za typowe symptomy tej choroby pszczół uznaje się: zapadające się, brunatnożółte i podziurawione zasklepy na zamarłych czerwiach, pojawienie się czerwia rozstrzelonego i zapach kleju stolarskiego [4]. Infekcja ma tendencję do szybkiego rozprzestrzeniania, a jej wektorami mogą być [4]:
- pszczoły karmicielki i robotnice,
- pszczoły rabujące i zabłąkane,
- ulowe szkodniki (pasożyty uli),
- sprzęt pszczelarski,
- plastry miodu,
- węza z niewysterylizowanego wosku,
- produkty pszczele.
Zgnilec amerykański pszczół – obszar zapowietrzony i zwalczanie
Zgnilec amerykański pszczół jest chorobą zwalczaną z urzędu [4]. Z tego powodu pszczelarze są zobowiązani do zgłaszania wszelkich podejrzeń wystąpienia tej choroby do Powiatowego Inspektoratu Weterynarii [1].
Jeżeli podejrzenie zostanie potwierdzone w badaniach laboratoryjnych lub klinicznych zmarłego czerwiu, wojewoda wydaje rozporządzenie, w którym określa zasady dla hodowli pszczół umiejscowionych na obszarze o promieniu 6 km wokół ogniska choroby [4] [5] [7]. Obszar ten uznaje się za zapowietrzony, a wszystkie drogi oznakowuje się odpowiednimi tablicami informacyjnymi [1]. Na obszarze zapowietrzonym nie mogą być przemieszczane bez zgody lokalnego inspektoratu weterynarii: pszczoły, czerwie, rodziny, matki, pnie i produkty pszczele, oraz rzeczy używane podczas pracy przy pszczołach [4].
W ognisku zakażenia zgnilcem amerykańskim zazwyczaj likwidowane są całe rodziny pszczele (zasiarkowanie), wszelki sprzęt pszczelarski poddawany jest dezynfekcji, a ramki, plastry z czerwiem, zatwory i pszczoły się pali [5]. Dodatkowo ziemia po pasiece powinna być zaorana i również zdezynfekowana [6].
Warto pamiętać, że choć miód z zakażonych uli nie jest szkodliwy dla ludzi, to może być przyczyną zawleczenia tej choroby do kolejnych pasiek [4].
Zapobieganie zgnilcowi amerykańskiemu i leczenie choroby
Nie ma leku, który jest w stanie poradzić sobie z zaawansowanymi stadiami zgnilca amerykańskiego. W niektórych przypadkach, przy dobrym stanie zdrowia pszczół, pomocny bywa olejek cynamonowy, który ma właściwości bakteriostatyczne i bakteriobójcze. Można też stosować olejek cytrynowy, żywokostowy i tymiankowy [1].
W praktyce najlepiej sprawdza się zapobieganie zakażeniu. Obejmuje ono dbanie o zdrowie pszczół, w tym [4]:
- niedopuszczanie do ich wygłodzenia i w razie potrzeby dokarmianie pszczół;
- nieużywanie pochodzących z nieznanych źródeł rodzin, pakietów lub odkładów;
- dezynfekcję uli, sprzętu i oprzyrządowania.
Nadzieję budzi nowość z 2023 roku, czyli dopuszczona do użytkowania w niektórych pasiekach położonych na terenie USA pierwsza na świecie szczepionka dla pszczół [1]. Zawiera ona nieaktywną bakterię zgnilca amerykańskiego, która po dodaniu do pożywki dla pszczół sprawia, że zyskują one odporność [2].
Źródła:
[1] https://www.kalendarzrolnikow.pl/14015/zgnilec-amerykanski-pszczol-to-trzeba-wiedziec
[3] https://www.kolopszczelarskie.pl/pl/Choroby-pszczol/Zgnilec-zlosliwy-amerykanski
[4] https://www.wrp.pl/zgnilec-amerykanski-zlosliwy-dla-pszczol/
[5] https://pszczoly.eu/choroby-pszczol-zgnilec-amerykanski-zlosliwy/
[7] https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU20160001123/O/D20161123.pdf