Rzepak ozimy – termin i metoda siewu, nawożenie i zbiór

Rzepak ozimy wciąż może być opłacalny, o ile zadba się o jego wysokie plonowanie. Co zrobić, by uzyskać zadowalające plony? W artykule wyjaśniamy, jak optymalnie wybrać gęstość i termin siewu rzepaku, w jaki sposób zadbać o prawidłowe nawożenie rzepaku oraz kiedy wykonać jego zbiór.

Termin siewu rzepaku ozimego

To, jak i kiedy sieje się rzepak, ma kluczowe znaczenie dla wytworzenia przez rośliny na tyle obfitej rozety liściowej, żeby uprawa dobrze zniosła zimę [1]. W praktyce termin siewu rzepaku ozimego zależy od warunków pogodowych, wilgotności gleby, przygotowania pola oraz od regionu. Przyjmuje się, że najwcześniej siew rzepaku może się odbywać w północno-wschodniej części Polski (5-10 sierpnia) i przesuwa się w czasie w kierunku zachodniego południa kraju, gdzie nasiona rzepaku można wysiewać w terminie 25-30 sierpnia [2].

Błędnie wyznaczony termin siewu rzepaku może znacząco obniżyć plon. Według badaczy z Uniwersytetu w Olsztynie efektem jednego dnia opóźnienia może być plon nasion mniejszy o 50-60 kg/ha. Tydzień opóźnienia skutkuje zaś obniżeniem plonowania o 300-400 kg nasion rzepaku z hektara [3].

Siew rzepaku – ile kg na hektar?

Nadmierna gęstość rzepaku obniża plon, gdyż podnosi ryzyko rozprzestrzeniania się chorób oraz wylegania roślin [1]. Przyjmuje się, że ilość nasion do wysiewu powinna być taka, żeby uzyskać gęstość rzepaku ozimego po wschodach w ilości 45-80 roślin/1 m²dla odmian populacyjnych i 40-60 roślin/1 m² dla odmian mieszańcowych [5].

Z zasady im późniejszy jest termin siewu rzepaku, tym więcej należy użyć nasion na 1 m². Dla przykładu, dla odmian mieszańcowych, w terminie do 20 sierpnia wysiewa się nasiona rzepaku w ilości 35-55 nasion/m², między 20 a 31 sierpnia – 45-50 nasion/m², a w pierwszej dekadzie września powyżej 55 nasion/m² [6].

Rzepak ozimy – metody siewu

Siew rzepaku ozimego, w zależności od posiadanych zasobów i celu uprawy, można wykonać jednym z 4 sposobów [4]:

siew rzędowy, z rozstawem rzędów 20-40 cm (im gorsze stanowisko, tym szerszy rozstaw) i głębokością siewu rzepaku 1,5-3 cm [1]. Im lżejsze i bardziej przesuszone gleby, tym większa powinna być głębokość siewu [6];
siew punktowy – jego zaletą są równomierne wschody i rozstaw roślin;
siew pasowy Strip-till – siew rzepaku bezpośrednio w ściernisko. Zaletą tej metody jest możliwość umieszczenia nasion rzepaku w wyciągniętą przez redlice wilgotną glebę, nawet jeżeli jej wierzchnia warstwa jest sucha;
siew gęsty – stosuje się na potrzeby nasiennictwa.

Porównanie wyników prowadzenia uprawy rzepaku z użyciem różnych metod siewu:

Różne metody uprawy rzepaku – jakie przynoszą efekty?

Nawóz pod rzepak przed siewem

Rzepak ozimy ma wysokie wymagania pokarmowe. Uprawa rzepaku wymaga zastosowania nawozów z borem, cynkiem, magnezem, manganem, miedzią, molibdenem i siarką [10] oraz po 80-220 kg N/ha, 40-120 kg P2O5/ha i 80-300 kg K2O/ha [1].

Pierwsze pytanie, jakie należy sobie zadać, to: czy, a jeśli tak, to jaki nawóz pod rzepak stosować przed siewem? Dowodów na skuteczność dawki startowej dostarczają doświadczenia polowe. Jedne z nich wykazały np. wzrost plonu nasion (t/ha) o 10% przy zastosowaniu 25 kg/ha mikrogranulowanego nawozu startowego MNS w porównaniu z wersją bez dawki startowej [8]. W praktyce zaleca się, aby dawkę startową na rzepak wyliczać na podstawie analizy rezerw mineralnego azotu w glebie do głębokości 60-90 cm [9].

Nawożenie rzepaku ozimego jesienią i wiosną

Drugie pytanie to: jaki nawóz pod rzepak na jesień? Jest ono o tyle ważne, że jesienny nawóz pod rzepak wpływa na pozimowy stan uprawy oraz na wiosenną szybkość regeneracji roślin [8]. Celem jesiennego nawożenia rzepaku ozimego jest stymulowanie przedzimowego rozwoju rozety oraz systemu korzeniowego. Z tego względu jesienny nawóz pod rzepak powinien zawierać azot, fosfor, potas oraz bor, magnez i siarkę [10]. Dawki uzależnione są od gęstości rzepaku oraz oczekiwanego rozwoju przed zimą, np. przy obsadzie 50 roślin/m² i oczekiwanych przed zimą 6-8 liściach wystarczy nawożenie azotem w ilości 40 kg/ha, zaś przy 40 roślinach/m² i oczekiwaniu 10-12 liści przed zimą potrzeba nawet 90 kg N/ha [8].

Wiosenne nawożenie rzepaku ozimego ma z kolei na celu pozimową regenerację roślin oraz wsparcie ich rozwoju. Doglebowy wiosenny nawóz pod rzepak powinien zawierać mikroelementy, a stosowany już po regeneracji rzepaku nawóz dolistny – azot i siarkę [10].

Zbiór rzepaku ozimego

Warto pamiętać, że termin zbioru rzepaku powinien być wyznaczony przez dojrzałość dolnych łuszczyn, a nie wilgotność nasion w górnych częściach roślin. Rzepak dojrzewa od góry do dołu, może się więc zdarzyć, że górne łuszczyny są suche, próbny omłot wykazuje wilgotność nasion 8%, a dolne łuszczyny są niedojrzałe. Niestety, zbyt wczesny zbiór rzepaku oznacza mniejsze plony, ponieważ niedojrzałe łuszczyny nie pękają w zespole młócącym i wracają na pole [11].

Zbiór rzepaku ozimego zwykle przeprowadza się jednoetapowo w terminie do 10 lipca. Jeżeli rośliny dojrzewają nierównomiernie, wykonuje się dwuetapowy zbiór rzepaku. W pierwszym etapie następuje koszenie rzepaku na wysokości 30 cm, po czym rośliny pozostawia się na 5-7 dni do wyschnięcia. W kolejnym etapie przechodzi się do omłotu kombajnem z podbieraczem kłosów lub przeprowadza się kolejne koszenie rzepaku poniżej kłosów [1].