Uprawa ziemniaków – sytuacja obecna i perspektywy

Czy uprawa ziemniaków jest passé? A może szansa tkwi w wielkości areału, wyborze odmiany ziemniaków oraz poczynionych inwestycjach w nawadnianie i przechowywanie? Przeczytaj, co w trawie piszczy, i skorzystaj!

Polska uprawa ziemniaków 2023 w liczbach

Areał uprawy ziemniaków w Polsce wyniósł ok. 0,2 mln ha i z roku na rok maleje [3]. Wynika to z wysokiego poziomu wymaganych inwestycji zarówno w deszczownie, jak i w przechowalnie, które są niezbędne dla uzyskania odpowiednich wyników [1]. Brak nowoczesnych przechowalni to nasza pięta achillesowa. Jest to też jeden z powodów wchodzenia na krajowy rynek ziemniaków z importu, które są przechowywane w warunkach przedłużających spoczynek ziemniaków bez kiełkowania [1].

Roczne zbiory ziemniaków zmniejszyły się w 2023 roku o 9%, do poziomu 5,5 mln ton [3], mimo że zbiory z 2022 roku były już o 25% niższe niż średnia z ostatnich 5 lat [4]. Podobne zjawisko spadku plonów obserwuje się na całym świecie. Niestety też według długoterminowych prognoz, w perspektywie do 2050 roku, światowe plony ziemniaków będą dalej maleć w tempie ok. 2% rocznie, a przyczyną są zmiany klimatyczne [4].

Średni plon z hektara zmalał o 4%, do wysokości 294 dt/ha. Zakłada się, że przy polskich warunkach klimatycznych powinien on sięgać 400 dt/ha. Niestety coroczne już teraz susze skutecznie obniżają jego wysokość. Co gorsza, osiągnięty w 2023 roku średni wynik plonowania został uzyskany tylko dzięki inwestycjom, jakie poczynili rolnicy w nawadnianie upraw ziemniaka. Warto odnotować, że na koniec 2023 roku udział nawadnianych plantacji ziemniaka zwiększył się do 15-20% całego ich areału [1]. Niestety również plon wzorca ziemniaka jest najniższy od 3 sezonów. Przykładowo dla wczesnych ziemniaków jadalnych plon ogólny wzorca (średnia ze wszystkich odmian) wyniósł w 2023 roku 463 dt/ha, przy 497 dt/ha w 2022 i 490 dt/ha w 2021 roku. Co ciekawe, w roku 2023 najmniej dotkliwie susza wpłynęła na bardzo wczesne i wczesne odmiany ziemniaków [1].

Opłacalność uprawy ziemniaków

Jeżeli chodzi o opłacalność uprawy ziemniaka, praktycznie możliwa jest ona tylko w dużych gospodarstwach, o powierzchni powyżej 10 ha (obecna średnia powierzchnia uprawy ziemniaków w Polsce to 1,5 ha) [1]. Tylko takie gospodarstwa są w stanie udźwignąć wysokie nakłady inwestycyjne (głównie chodzi o nawadnianie) i koszty uprawy ziemniaka (np. o 70% wyższe koszty nawozów w porównaniu z pszenicą).

Przy ekologicznej uprawie ziemniaków osiągnięcie zysków możliwe jest przy zdecydowanie mniejszym areale, a według dr. Wojciecha Nowackiego, honorowego prezesa Stowarzyszenia Polski Ziemniak, najbardziej zyskownym kierunkiem rozwoju uprawy ziemniaków w Polsce powinna być produkcja integrowana [1].

Epokę niskich cen ziemniaków mamy już za sobą. W ciągu ostatnich 2-3 lat wzrosły one na rynku hurtowym trzykrotnie i nie widać perspektyw na ich obniżenie [1]. Stało się tak za sprawą wysokich kosztów inwestycji w nawadnianie i przechowywanie oraz wzrostu kosztu uprawy ziemniaków. Na koniec 2023 roku oszacowano go na powyżej 20 tys. zł/ha ze względu na wysokie ceny nawozów, energii, środków ochrony roślin i materiału siewnego [1].

Postaw na odporne odmiany ziemniaków!

Im mniej korzystne dla uprawy ziemniaka są warunki pogodowe, tym większe znaczenie ma odmiana. Według analityków rynku negatywny trend spadku plonów ziemniaków na całym świecie można odwrócić jedynie poprzez stosowanie lepiej zaadaptowanych do trudniejszych warunków klimatycznych odmian [4]. Odporne odmiany ziemniaka mogą oznaczać wzrost plonów w skali światowej nawet o 18% do 2050 roku [4].

To, jak wiele zależy od odmiany, pokazuje rekord plonowania z 2023 roku. Uzyskano go we wsi Biskupice w woj. kujawsko-pomorskim, gdzie osiągnięto plon w wysokości prawie 80 t/ha. Na sukces złożyły się tu trzy czynniki [2]:

odmiana Calelia;
intensywne nawożenie (8 zabiegów co 9 dni);
nawodnienie w dawce 20 l/m².

Na terenie Polski warunki klimatyczne mocno zależą od regionu, stąd wybierając odpowiednie dla swojego gospodarstwa odmiany ziemniaków, należy się kierować zaleceniami dla konkretnego województwa. Warto korzystać z dostępnej na stronie COBORU, corocznie aktualizowanej, obszernej listy odmian zalecanych ziemniaka, która jest opracowywana na podstawie wyników PDOiR. Niemal we wszystkich województwach na rok 2024 polecane są [5]:

bardzo wczesne odmiany ziemniaka jadalnego – Lord, Denar, Arielle, Miłek, Viviana;
wczesne odmiany ziemniaka jadalnego – Owacja, Vineta, Gwiazda;
średnio wczesne odmiany ziemniaka jadalnego – Satina, Tajfun, Jurek;
średnio późne i późne odmiany ziemniaka jadalnego – Jelly;
odmiany skrobiowe – Glada, Kuras, Pokusa.

Rekomendacje najlepszych odmian pokrywają się często z najlepszymi wynikami plonowania względem wzorca, a pierwsze miejsce na podium zajęła odmiana ziemniaka Jurek z wynikiem 112% wzorca.