Owies – zboże łatwe w uprawie i perspektywiczne

Owies to łatwe i tanie w uprawie zboże jare z dużą szansą na wzrost popytu i opłacalności w ciągu najbliższych lat. Przeczytaj, kiedy siać owies, jakie są zasady siewu tego zboża, jak powinno wyglądać jego nawożenie i jakie odmiany owsa są najplenniejsze.

Owies – perspektywy produkcji

Polska zajmuje czwarte miejsce na świecie i pierwsze w Europie jako producent owsa. Mimo to powierzchnia jego zasiewów stanowi u nas jedynie ok. 6% całkowitego areału zbóż, a w 2022 roku spadła o 12%, do ok. 466 tys. ha [8]. Również w skali świata powierzchnia uprawy owsa maleje. Dzieje się tak mimo prognozowanego przez ekspertów wzrostu zapotrzebowania na owies o 8% w ciągu najbliższych 5 lat. Co więcej, prawdopodobieństwo zwiększenia popytu na owies określane jest jako „bardziej niż pewne” za sprawą rosnącej popularności „mleka” owsianego i żywności bezglutenowej [10].

Uprawa owsa – podstawowe informacje

Uprawa owsa jest łatwa i udaje się nawet na ubogich i zakwaszonych glebach [8]. Zboże to jest odporne na wyleganie i łamanie oraz znosi przymrozki do -8 st. C. Jest także niewymagające w stosunku do przedplonu [2] i można przy jego uprawie zaoszczędzić na środkach ochrony roślin, jako że nie jest podatny na choroby grzybowe i zachwaszczenie [1]. W praktyce uprawa owsa wymaga jedynie dostatku wody, zwłaszcza w okresie od strzelania w źdźbło do kłoszenia [16]. Susza może powodować spadki plonów owsa nawet do 35% [1]!

Najwyższe plony uzyskuje się z uprawy owsa na kompleksach żytnich i owsiano-pastewnych z pH 5,5-6,5 i przedplonem z buraków cukrowych, ziemniaków, roślin strączkowych lub kukurydzy [2].

Uprawa owsa krok po kroku

Orka przedzimowa pod uprawę owsa powinna zostać wykonana na głębokość 20-25 cm, a ziemia zostawiona w ostrej skibie. Kultywatorowanie może zastąpić orkę przedzimową, o ile mamy do czynienia z uprzątniętym z liści i łętów polem po okopowych [6].
Uprawa przedsiewna. Przed wykonaniem siewu owsa należy przeprowadzić uprawę przedsiewną maksymalnie do głębokości 5 cm i w trakcie jednego przejazdu [17]. Głębsze wzruszenie gleby może powodować problemy ze wzrostem rośliny (opóźnienie wschodu), a tym samym obniżyć plon [2]. Dobry wpływ na wysokość plonu ma użycie podczas uprawy przedsiewnej ciężkiego wału [6]. Co ważne, owies jest wrażliwy na nadmierne zagęszczenie gleby, dlatego w przypadku dużego zawilgocenia gleby należy zrezygnować z uprawy przedsiewnej [17]. W okresie przedsiewnym (2-4 tygodnie przed siewem) powinno się też przeprowadzić nawożenie owsa, dzięki czemu można spodziewać się zarówno lepszych plonów, jak i lepszej struktury ziarna [2].
Termin siewu owsa mieści się między 15 marca a 10 kwietnia [12]. Im wcześniej zostanie przeprowadzony siew, tym lepiej [3]. Wczesny siew owsa podnosi bowiem jego odporność na szkodniki i choroby, a także zwiększa prawdopodobieństwo lepszego plonu i jakość ziarna [3]. Co do zasady, owies siejemy przed innymi jarymi zbożami [12], a termin siewu jest uzależniony od regionu, pogody i odmiany owsa.
Ile owsa na hektar? Gęstość siewu owsa zależy od jego odmiany oraz od jakości gleby (im gorsza, tym więcej nasion owsa na 1 m²) [3]. Zazwyczaj wysiewa się 170-200 kg nasion owsa na hektar, czyli 500-650 ziaren na 1 m² [6]. Zalecana głębokość siewu owsa wynosi 4 cm [6], a nasiona owsa powinny być zaprawione przeciwko głowni pylącej i zwartej [2].
Nawożenie owsa, podobnie jak i innych zbóż, w głównej mierze polega na dostarczaniu azotu, potasu i fosforu. Popularnym źródłem azotu w uprawie owsa są saletrzak i saletra amonowa [2], które stosuje się na etapie przedsiewnym w dawce 60 kg N/ha [17]. Warto wiedzieć, że zwiększenie dawki do 90 kg N/ha znacząco poprawia zasobność nasion owsa w białko. Nawożenie owsa większą dawką azotu należy przeprowadzić w dwóch rzutach: 75% przed siewem, 25% na etapie strzelania w źdźbło, najpóźniej w fazie początkowej wiechowania [17]. Jeżeli chodzi o nawożenie owsa fosforem i potasem, przeprowadza się je wczesną wiosną, przed uprawą przedsiewną, w dawkach 60-80 kg P₂O₅/ha i 130-160 kg K₂O/ha [17]. W przypadku niedoborów magnezu w glebie zalecane jest nawożenie owsa wapnem magnezowym po zbiorze przedplonów lub przed siewem [17].
Ochrona owsa. Szybko rosnący owies ogranicza rozwój chwastów, a większość zachwaszczenia eliminuje się poprzez bronowanie przed jego wschodem [17]. Rzadko obserwuje się więc duże zachwaszczenie upraw owsa. Jednak jeśli takie wystąpi, należy zastosować herbicydy od etapu 5-6 liścia do końca krzewienia. Również w stosunku do patogenów owies odznacza się wysoką odpornością i w zasadzie uprawa owsa nie wymaga stosowania fungicydów [2]. W praktyce jedynymi kosztami są nakłady na insektycydy, które zwalczają takie szkodniki owsa jak mszyce, ploniarki zbożówki, pryszczarki zbożowce i skrzypionki [17].
Zbiór owsa ma miejsce zazwyczaj między 20 lipca a połową sierpnia. Niestety owies dojrzewa nierównomiernie, więc ryzykowne jest w jego przypadku zbyt wczesne przeprowadzenie zbioru [2].

Odmiany owsa

Owies jest uprawiany w Polsce jako zboże jare, zarówno odmiany oplewione, jak i owies bezłuskowy.

Jeżeli chodzi o wyniki plonowania owsa w 2022 roku, to:

dla wzorca odmian owsa oplewionego w badaniach PDO odnotowano 69 dt/ha,
najwyższe wyniki osiągnęła odmiana owsa Poker – 71 dt/ha [9],
średnie rzeczywiste plony owsa wyniosły 32,8 dt/ka [7].

Na początku 2023 roku w krajowym rejestrze odmian roślin zbożowych owies jary oplewiony był reprezentowany przez 35 odmian, a owies bezłuskowy przez 2 odmiany [16]. Uwaga: owies bezłuskowy plonuje o 25% gorzej niż owies oplewiony [15].

Wśród 19 rekomendowanych na 2023 rok odmian owsa aż 17 to odmiany oplewione [15]. Odmiany rekomendowane w największej liczbie województw to wysoko wydajna i odporna odmiana Rambo (14 województw) i odmiana Refleks (12 województw) [5].

Odmiany owsa mogą się różnić od siebie m.in. [16]:

kolorem łuski: białym, żółtym, brązowym (tzw. czarny owies);
wartością użytkową: plonowaniem, udziałem łuski, masą 1000 ziaren, wyrównaniem ziaren, zawartością białka;
odpornością na insekty, patogeny, wyleganie;
wymaganiami, np. tolerancją na zakwaszenie gleby i na warunki w różnych regionach Polski;
terminem wiechowania i dojrzewania.

Można się spodziewać, że w niedługiej przyszłości w rejestrze pojawi się także owies ozimy. Już wiadomo, że odmiany owsa ozimego osiągają w badaniach rejestrowych CEBOR plon wyższy o 15-20 dt/ha niż owies jary, a susza może nawet podwajać tę przewagę [14].