Koza saaneńska, koza anglonubijska, a może rodzima koza sandomierska? Koza mleczna czy atrakcja do agroturystyki? Wybór odpowiedniej rasy kóz jest podstawą udanej hodowli. Warto przeczytać, jakie cechy mają poszczególne rasy kóz, żeby dokonać optymalnego wyboru!
Rasy kóz mlecznych
Najczęściej spotykane w Polsce rasy kóz mlecznych to: koza biała uszlachetniona, koza barwna uszlachetniona i koza saaneńska. Mniej popularne, ale również warte uwagi są: koza toggenburska, koza anglonubijska i koza alpejska [2]. Wybierając odpowiednią rasę kóz dla planowanej lub przekształcanej hodowli, należy kierować się:
- wydajnością mleczną;
- czasem zwrotu inwestycji, czyli głównie tym, ile kosztuje koza mleczna danej rasy (500-3000 zł w zależności od wydajności mlecznej i rodowodu);
- dopasowaniem kóz do lokalnych warunków klimatycznych [2]. Warto kupować kozy z miejsc o podobnych warunkach środowiskowych i pogodowych [2].
Poniżej opis najważniejszych ras kóz mlecznych.
Rasy kóz mlecznych – koza biała uszlachetniona i koza barwna uszlachetniona
Koza biała uszlachetniona to rasa rodzima, a koza barwna pochodzi od niemieckich szlachetnych kóz barwnych. Obie rasy należą do typu ogólnoużytkowego, są dobrze przystosowane do polskiego klimatu i są u nas hodowane dla mleka [8]. Równie dobrze sprawdzają się w małych stadach, jak i w dużych hodowlach [5]. W przypadku kozy białej średnia wydajność kształtuje się na poziomie 560-680 kg mleka na laktację. Koza barwna osiąga między 610 a 760 kg mleka na laktację. Maksimum ich wydajności sięga nawet 1400 kg [2]. Parametry mleka kozy białej uszlachetnionej to ok. 3,2-3,6% tłuszczu i 2,8-2,9% białka, a barwnej to odpowiednio 4,08 i 3,1%. Samice obu ras ważą między 45 a 65 kg i osiągają wysokość w kłębie 65-70 cm. Kozły mają masę między 60 a 100 kg i wysokość w kłębie ok. 80 cm [2]. Mogą być bezrożne lub rogate, a broda występuje zarówno u kóz, jak i u kozłów [4].
Koza saaneńska
Koza rasy saaneńskiej pochodzi ze Szwajcarii i należy do okazałych ras kóz mlecznych [5]. Pokryta jest białym, krótkim i błyszczącym włosem, a samce posiadają brodę [4] [5]. Samice osiągają masę między 50 a 90 kg i wysokość w kłębie między 75 a 85 cm. Kozły ważą od 80 do 120 kg i mają wysokość do 100 cm. Koza ta nadaje się zarówno do utrzymania w systemie alkierzowym, jak i pastwiskowym [5]. Świetnie sprawdza się nawet na słabych pastwiskach i nieużytkach rolnych [5]. W trakcie laktacji kozy saaneńskie wytwarzają przeciętnie od 620 do 760 kg mleka, a maksimum sięga 3000 kg [2]. Ich mleko zawiera 2,5% białka i 3,0% tłuszczu [5].
Koza toggenburska
Koza toggenburska wyróżnia się wśród innych kóz mlecznych charakterystycznym umaszczeniem z odcieniami od jasnopłowego do czekoladowego, wysoką wydajnością mleczną i odpornością na niskie temperatury [2]. Nadaje się do wysokoprodukcyjnych hodowli kóz [6].
Koza anglonubijska (inaczej koza nubijska)
Koza anglonubijska jest wyjątkowo urodziwa. Charakteryzuje się pięknie ukształtowaną głową, długimi, zwisającymi uszami i krótką, jedwabistą sierścią [3]. Korzystną cechą jest też fakt, że kozły nie wydzielają tak intensywnego zapachu jak w przypadku pozostałych ras kóz. Koza nubijska wytwarza dziennie od 3,5-4 kg mleka, które ma wysoką zawartość białka i tłuszczu. Stąd też świetnie nadaje się do produkcji sera i jogurtu [3].
Koza alpejska (koza alpejska francuska lub brytyjska)
Koza alpejska francuska jest wysokowydajna (średnio 1800 kg, maks. 2400 kg mleka na laktację) [2] [7]. Mleko zawiera ok. 3,2% tłuszczu i 2,8% białka [7]. Koza alpejska francuska jest pokryta krótką, płową sierścią, a okolice oczu, pyska i racic oraz linia grzbietowa są czarne [5]. Uszy są stojące, a rogi i broda zdarzają się tylko u kozłów [5]. Jest odporna na choroby i niekorzystne warunki środowiska [5]. Idealnie nadaje się do intensywnej produkcji mleka i do poprawiających wydajność mleczną krzyżowań międzyrasowych [7].
Wyhodowana w Wielkiej Brytanii koza alpejska brytyjska pochodzi od szwajcarskiej kozy toggenburskiej. Jej tułów jest czarny, a uszy, nos, pysk, wymię i nogi białe. Na szyi posiada białą „obróżkę”. Sierść jest krótka i lśniąca. Wydajność mleczna wynosi średnio 700-1800 kg mleka na jedną laktację, a mleko zawiera ok. 3% białka i 4,12% tłuszczu [7]. Brytyjska koza alpejska jest tania w utrzymaniu, odporna i mało wymagająca [7].
Koza burska – produkcja koziny
Burska koza to pochodząca z Afryki mięsna rasa kóz [5]. Charakteryzuje się krępą, zwartą i nieotłuszczoną budową i należy do najcięższych i najmasywniejszych ras kóz [10]. Ma rozwinięty zad, mocne, krótkie i dobrze umięśnione kończyny oraz długie, zwisające uszy. Głowa i szyja kozy burskiej pokryte są krótkim, błyszczącym czerwono-białym włosem, a reszta ciała białym. Na głowie umiejscowiona jest biała strzałka. Zarówno kozy, jak i kozły posiadają rogi. Samice ważą 60-90 kg, samce 75-120 kg [4]. Koza burska ma niewielkie wymagania pokarmowe i dobrze znosi polskie warunki klimatyczne. Ma łagodny temperament i może być utrzymywana z innymi zwierzętami gospodarskimi [9]. W Polsce jest hodowana w celu poprawy mięsności i plenności polskich ras kóz, a nie w kierunku produkcji koziny [5].
Rasy kóz wełnistych
Najbardziej wartościową wełnę pozyskuje się z dwóch ras kóz: angorskiej i kaszmirskiej.
Koza angorska
Pochodząca z Turcji koza angorska w Polsce bywa utrzymywana w celach ozdobnych [5] [11]. Samiec kozy angorskiej osiąga w kłębie do 60 cm wysokości i wagę 45-55 kg, a samica odpowiednio do 50 cm i 30-40 kg. Uszy są wiszące i długie. Rogi kozłów mają kształt korkociągu, a kozy – sierpa [11]. Koza angorska źle znosi umiarkowany klimat, stąd w Europie nie jest hodowana w kierunku przemysłowej produkcji wełny [11]. A szkoda, ponieważ uzyskuje się od niej wytrzymały, a jednocześnie puszysty i nieulegający filcowaniu moher [11]. W efekcie przeprowadzanego dwa razy do roku strzyżenia można otrzymać 3-6 kg wełny rocznie [5][11]. Koza angorska miewa łaciate umaszczenie, ale do produkcji moheru używa się jedynie tych białych (biała wełna nadaje się do farbowania) [11].
Koza kaszmirska
Innego typu wełnę pozwala wyprodukować popularna w agroturystyce, pochodząca z Tybetu koza kaszmirska [12]. Należy ona do typu użytkowego puchowego i z wyczesywanego od niej podszerstka (puchu) można rocznie pozyskać 150-200 g cennego, delikatnego i ciepłego kaszmiru [5]. Koza kaszmirska jest niewymagająca, jeżeli chodzi o utrzymanie i odporna na warunki klimatyczne [12]. Kozły dorastają do 65 cm i 55 kg, a kozy do 60 cm i 40 kg. Samice i samce mają zakręcone do tyłu rogi [12].
Rasy kóz rodzimych – dopłaty do kóz
Dopłaty z WRP 2023-2027 do hodowli zagrożonych wyginięciem rodzimych ras obejmuje następujące rasy kóz: koza karpacka, koza kazimierzowska i koza sandomierska. Powyższe dopłaty do kóz mają formę wsparcia do samic i wynoszą 953 zł/szt. [1]. Są udzielane rolnikom, którzy realizują program ochrony zasobów genetycznych prowadzony przez Instytut Zootechniki – Państwowy Instytut Badawczy. Okres zobowiązania wynosi 5 lat [1].
Koza karpacka
Koza karpacka należy do ogólnoużytkowych, średniej wielkości ras. Jest długowieczna, odporna i niewymagająca, jeżeli chodzi o paszę [14]. Ma białe, półdługie włosy, grzywkę, brodę, stojące uszy i zawinięte do tyłu rogi [16].
Koza kazimierzowska
Koza kazimierzowska jest średniej wielkości, ma czarne umaszczenie, odgięte na zewnątrz, masywne rogi, stojące uszy, brodę i złociste oczy [16]. To łatwa w hodowli rasa ogólnoużytkowa. Ze względu na atrakcyjny wygląd i łagodny charakter dobrze sprawdza się w agroturystyce [16].
Koza sandomierska
Koza sandomierska to ogólnoużytkowa, średniej wielkości rasa z długą sierścią o różnej barwie (szara, brązowa, czarna, trójbarwna). Posiada zakrzywione ku dołowi dwubarwne rogi, brodę i stojące uszy. Koza sandomierska jest niewymagająca pod względem paszowym, odporna na choroby, stres i warunki środowiska oraz długowieczna [16].
Źródła:
[1] Plan Strategiczny dla Wspólnej Polityki Rolnej na lata 2023-2027
[2] Hodowla kóz w pigułce, dr hab. inż. Maciej Murawski, 2016
[3] https://www.koza-anglonubijska.pl/
[5] https://www.kalendarzrolnikow.pl/9959/kozy-znowu-w-modzie
[6] https://www.britannica.com/animal/Toggenburg-breed-of-goat
[7] https://www.rynek-rolny.pl/artykul/koza-alpejska-opis-rasy-charakterystyka-i-hodowla.html
[8] https://www.okiemrolnika.pl/hodowla-koz-wszystko-co-powinienes-wiedziec
[9] https://swiatrolnika.info/informacje/koza-burska-potezna-rasa-koz-o-lagodnym-usposobieniu.html
[10] https://www.rynek-rolny.pl/artykul/koza-burska-rasa-miesna-hodowla-i-charakterystyka.html
[13] https://www.rynek-rolny.pl/artykul/rasy-koz-mlecznych-miesnych-i-welnistych-przeglad.html
[14] http://www.bioroznorodnosc.izoo.krakow.pl/kozy/karpacka/charakterystyka
[15] https://www.kazimierzdolny.pl/news/wielki-powrot-kozy-kazimierskiej/87087.html