Jaka jest obecnie skala uprawy żyta w Polsce i jak wyglądają jej perspektywy na kolejne lata? Jaki areał zajmuje żyto jare, a jaki żyto ozime? Dlaczego warto postawić na żyto hybrydowe? Jakie są prognozy co do cen żyta w 2024 roku? Na te i inne pytania odpowiadamy w artykule!
Uprawa żyta w Polsce – sytuacja obecna i perspektywy
Ze względu na niskie wymagania glebowe i klimatyczne, historycznie żyto było najważniejszą rośliną uprawną w Polsce. W roku 1950 uprawy żyta zajmowały ponad jedną trzecią całego areału roślin uprawnych w Polsce [1]. Jednak rozwój agrotechniki, a także wprowadzenie do upraw pszenżyta doprowadziły do ograniczenia areału upraw żyta do najsłabszych stanowisk.
Zgodnie z szacunkami GUS w roku 2023 uprawy żyta objęły około 0,7 mln hektarów, czyli zaledwie około 7% całej powierzchni gruntów ornych, dając około 2,6 mln ton ziarna. Dla porównania, uprawy pszenżyta objęły około 12% gruntów ornych [2].
Niezależnie od postępów agrotechniki i wprowadzania coraz lepszych odmian pszenżyta, żyto nadal zachowuje ważne miejsce na rynku. Wynika to z dwóch czynników. Po pierwsze, żyto jest zbożem o najmniejszych wymaganiach gruntowych i klimatycznych. Po drugie, postęp agrotechniki doprowadził do znaczącego wzrostu plonów żyta – w szczególności dzięki wprowadzeniu odmian hybrydowych.
Żyto jare i rewolucyjne odmiany hybrydowe
Podobnie jak inne zboża, żyto występuje w odmianach ozimych i jarych, jednak odmiany jare stanowią margines upraw. Szacuje się, że w 2023 roku żyto jare było uprawiane jedynie na 20 tys. hektarów, czyli około 3% całego areału upraw żyta [3]. Zaledwie 9 odmian żyta jarego zostało zarejestrowane w krajowym rejestrze [4], a tylko trzy z nich znalazły się wśród zalecanych do upraw na rok 2024 – w województwach podlaskim i łódzkim [5].
Warto zwrócić uwagę na odmiany hybrydowe żyta jarego. Najnowsze zarejestrowane odmiany hybrydowe, czyli KKW Allocator i KKW Osbor, osiągają poziom plonowania zbliżony do wyników referencyjnych dla jarego pszenżyta [3].
Można się więc spodziewać, że udział odmian jarych żyta w uprawach wzrośnie.
Żyto ozime i jego odmiany
Ozime odmiany żyta są dużo popularniejsze. W krajowym rejestrze odmian znajdują się aż 93 takie odmiany [6], a spośród nich 31 zostało wpisanych na listę odmian zalecanych [7].
Sześć odmian ozimych żyta jest zalecanych w ponad połowie województw – należą do nich:
- KWS Igor – zalecana w 13 województwach,
- Dańkowskie Dragon – w 10 województwach,
- WS Berado – w 10 województwach,
- KWS Jethro – w 10 województwach,
- KWS Rotor – w 9 województwach,
- Dańkowskie Granat – w 8 województwach [7].
Żyto hybrydowe a żyto populacyjne
Hybrydowe odmiany żyta dają plony około 20% większe niż tradycyjne odmiany populacyjne – około 110% wzorca dla hybrydowych w porównaniu z około 90% wzorca dla populacyjnych [8]. Na polach doświadczalnych COBORU odmiany hybrydowe żyta osiągają plony około 100 dt z hektara. Wśród odmian hybrydowych najwyżej plonowały KWS Gilmor, KWS Tayo i KWS Igor [8]. Dla porównania, odmiany populacyjne w tych samych badaniach osiągają plony około 80 dt z hektara. W badaniach COBORU spośród odmian populacyjnych najwyższe plony uzyskują odmiany Dańkowskie Alvaro, Dańkowskie Avanti i Dańkowskie Kanter.
Średnie plony żyta w skali kraju są sporo mniejsze niż te uzyskiwane w warunkach pól doświadczalnych COBORU i w roku 2023 wyniosły około 35,5 dt na hektar.
Odmiany hybrydowe nieco różnią się od populacyjnych, jeśli chodzi o wymagania dotyczące uprawy. Potrzebują mniejszej ilości materiału siewnego, wcześniejszego siewu oraz bardziej intensywnego nawożenia [10]. Ze względu na wcześniejszy siew odmiany hybrydowe wymagają jesiennego odchwaszczania. Natomiast nie różnią się wymaganiami dotyczącymi ochrony przed chorobami. O ile pierwsze odmiany hybrydowe żyta cechowały się większą podatnością na choroby, to odmiany współczesne mają podobną odporność co odmiany populacyjne [11].
Opłacalność uprawy żyta
Warunki ekonomiczne uprawy zbóż, w tym żyta, są trudne. W roku 2023 ceny skupu żyta konsumpcyjnego spadły z poziomu około 1150 zł za tonę do 625 zł za tonę [12], czyli do poziomu nominalnego podobnego do cen z roku 2020. W roku 2024 trend spadkowy, choć powolniejszy, w dalszym ciągu się utrzymał, a średnie ceny skupu na koniec marca spadły do około 570 zł. Ceny skupu żyta paszowego są minimalnie niższe i na koniec marca 2024 wyniosły średnio 560 zł za tonę [12]. Jednak według ocen specjalistów z Credit Agricole ceny zbóż, a zatem i żyta, nie powinny spadać bardziej, a nawet należy się spodziewać niewielkiego wzrostu [13].
Źródła:
[1] https://zpe.gov.pl/a/przeczytaj/D14Cu0DFD
[2] https://www.agrofakt.pl/produkcja-zboz-w-polsce-2023-wedlug-gus-najnowsze-dane/
[3] https://www.topagrar.pl/articles/zboza/odmiany-mieszancowe-moga-zwiekszyc-areal-zyta-jarego-2503358
[4] https://coboru.gov.pl/pl/kr/kr_odm?kodgatunku=ZYZJ
[5] https://coboru.gov.pl/Publikacje_COBORU/LOZ/loz_zyto_jare.pdf
[6] https://coboru.gov.pl/pl/kr/kr_odm?kodgatunku=ZYZO
[7] https://coboru.gov.pl/Publikacje_COBORU/LOZ/loz_zyto_ozime.pdf
[8] https://coboru.gov.pl/Publikacje_COBORU/Wstepne_wyniki_PDO/WWPO_Zbozaozime_2023.pdf
[10] https://www.tygodnik-rolniczy.pl/uprawa/jak-uprawiac-zyto-hybrydowe-a-jak-populacyjne-2375004
[12] ZINTEGROWANY SYSTEM ROLNICZEJ INFORMACJI RYNKOWEJ, RYNEK ZBÓŻ, NR 13/2024 4 kwietnia 2023 r. https://www.gov.pl/attachment/8ba7ccd9-d62f-44e1-8435-6081e542e5fe
[13] https://agroprofil.pl/wiadomosci/ceny/prognoza-cen-glownych-zboz-i-rzepaku-na-koniec-2024-roku