Polskie rolnictwo to ważna i rozwijająca się branża o wartości ok. 200 mld złotych! W wielu dziedzinach Polska należy do liderów produkcji rolnej. Warto przeczytać, jak wygląda rolnictwo Polski w liczbach. Ile jest gospodarstw rolnych w Polsce? Jaki jest udział rolnictwa w PKB Polski? To i wiele więcej w poniższym artykule!
Zielona Polska – rolnictwo, które karmi całą Europę!
Ogólna powierzchnia gruntów rolnych w Polsce to około 15 mln ha, z czego około [2]:
- 11 mln ha to grunty orne;
- 3,2 mln ha to łąki i pastwiska;
- 0,4 mln ha to uprawy trwałe.
Produkcja roślinna stanowi ok. 42% wartości całej produkcji polskiego rolnictwa, w tym zboża 11,4%, warzywa 10,9%, owoce 8,7%, rośliny przemysłowe 4,8% i ziemniaki 3,8%.
Zboża
Największą część powierzchni zasiewów zajmują zboża – około 7,2 mln ha, czyli 70% powierzchni użytków rolnych w Polsce. Największe znaczenie dla rolnictwa Polski mają pszenica, kukurydza, pszenżyto, jęczmień i żyto – zajmują odpowiednio 2,5, 1,8, 1,2, 0,6 i 0,6 mln ha.
Rośliny przemysłowe i ziemniaki
Uprawy roślin przemysłowych to w sumie około 1,4 mln ha, w tym 1,2 mln ha rzepaku i 0,2 mln ha buraków cukrowych. Coraz mniejsze znaczenie w polskim rolnictwie ma produkcja ziemniaków – w roku 2022 powierzchnia upraw wyniosła niecałe 0,2 mln ha, czyli dwa razy mniej niż w roku 2020 [2].
Owoce
Około 0,4 mln ha jest przeznaczonych na uprawy trwałe, przede wszystkim sady. Polska jest największym producentem jabłek w Europie – 3,5 do 4 mln ton rocznie, z czego 1 mln ton idzie na eksport. Inne owoce produkowane w Polsce w znaczących ilościach to wiśnie (180 tys. ton), śliwki (130 tys. ton), gruszki i czereśnie (po około 80 tys. ton) [2].
Polskie rolnictwo jest jednym z głównych producentów owoców miękkich w Europie, w tym: truskawek (180 tys. ton) [3], porzeczek (140 tys. ton) [4], malin (100 tys. ton) [5] i borówki wysokiej (60 tys. ton) [6]. W wypadku porzeczki i maliny Polska jest największym producentem w UE, a w wypadku truskawki i borówki zajmuje drugie miejsce, po Hiszpanii.
Warzywa
Grunty przeznaczone pod uprawę warzyw to jedynie około 160 tys. ha, jednak w ujęciu wartościowym to niemal 25% produkcji roślinnej polskiego rolnictwa. Najważniejsze pod względem powierzchni upraw warzywa to: cebula (14,6%), marchew (10,8%), kapusta (9,0%), buraki (4,7%) ogórki (3,8%) i pomidory (3,6%) [2].
Produkcja zwierzęca
Produkcja zwierzęca stanowi ok. 58% wartości produkcji rolniczej. Główne sektory to mleko (19,1%), żywiec wieprzowy (13,6%), żywiec wołowy (6%), jaja kurze (5,5%). Całkowita produkcja produktów zwierzęcych to 6,79 mln ton żywca rzeźnego, w tym 3,66 mln ton drobiu, 2,38 mln ton trzody chlewnej i 0,74 bydła, 12,45 mld litrów mleka, 962 mln sztuk jaj [2].
Rolnictwo w Polsce – geografia, środowisko i klimat
W ciągu ostatnich 20 lat rolnictwo w Polsce ulegało intensywnym zmianom. Wynikało to z wejścia Polski do UE i związanego z tym rozwoju kraju. Geografia polskiego rolnictwa w większości nie uległa zmianie, ale już powierzchnia użytków rolnych tak [1].
Użytki rolne w Polsce
Areał użytków rolnych w ciągu lat 2004-2024 zmalał o 1,5 mln ha (8,4%). Największy spadek miał miejsce do 2013 roku, po czym sytuacja się ustabilizowała. W największym stopniu zmniejszyła się powierzchnia gruntów rolnych, a w najmniejszym TUZ, które są objęte ochroną WPR. Ograniczenie powierzchni użytków rolnych w Polsce wynikało z dynamicznego rozwoju kraju i potrzeby przeznaczenia części ziemi na budownictwo i komunikację [1].
Rolnictwo Polski – geografia
Polskie rolnictwo charakteryzuje się mocną regionalizacją, jeżeli chodzi o rozmieszczenie upraw i hodowli. Wynika to z różnic klimatycznych, glebowych, jak również historycznych specjalizacji [2]:
- Produkcja żywca rzeźnego jest skupiona w trzech województwach centralnych – mazowieckim, łódzkim i wielkopolskim, które odpowiadają za ponad połowę całej produkcji.
- Mleko to domena województw: podlaskiego, mazowieckiego, wielkopolskiego i warmińsko-mazurskiego, które łącznie dostarczają dwie trzecie całej produkcji.
- Uprawa zbóż to specjalizacja województw: wielkopolskiego, dolnośląskiego, zachodniopomorskiego, kujawsko-pomorskiego, pomorskiego i opolskiego, które dostarczają łącznie około trzy czwarte produkcji.
- Ponad połowa produkcji ziemniaków pochodzi z województw: wielkopolskiego, pomorskiego i kujawsko-pomorskiego.
- Województwa: wielkopolskie, kujawsko-pomorskie i lubelskie dostarczają ponad połowę produkcji buraków cukrowych.
- W produkcji rzepaku przodują województwa: opolskie, dolnośląskie, kujawsko-pomorskie i pomorskie, odpowiedzialne razem za niemal połowę wszystkich dostaw.
- Na produkcję warzyw postawiły województwa: kujawsko-pomorskie, wielkopolskie, łódzkie i mazowieckie, które dostarczają około trzy czwarte krajowej produkcji.
- W produkcji owoców liderami są województwa: mazowieckie, świętokrzyskie, lubelskie i łódzkie – dostarczają ponad 90% krajowej produkcji, w tym samo mazowieckie jest samodzielnie odpowiedzialne za ponad połowę produkcji krajowej.
Jakie przeszkody muszą pokonać rolnicy – Polska wobec zmian klimatycznych
Rolnictwo w Polsce od wielu już lat odczuwa skutki zmian klimatycznych. Z jednej strony wydłuża się sezon wegetacyjny, co sprzyja podniesieniu plonów i poszerza możliwości – o czym świadczy rozwój polskiej branży winiarskiej. Z drugiej strony Polska doświadcza coraz częstszych i bardziej intensywnych zjawisk, takich jak susze, powodzie oraz wysokie temperatury. W latach 2000-2023 liczba dni z ekstremalnymi temperaturami wzrosła o 15%, a straty z powodu suszy w 2023 roku osiągnęły 1,2 mld złotych. Zmniejszenie zaś opadów w okresie wegetacyjnym spowodowało w niektórych regionach spadek plonów o 20-30% [1].
Co więcej, rolnictwo Polski dysponuje stosunkowo ograniczonymi zasobami wodnymi. Średnie zasoby wody na jednego mieszkańca wynoszą około 1600 m³ rocznie, co jest jednym z najniższych wskaźników w UE [1].
Zarządzanie zasobami wodnymi oraz inwestycje w infrastrukturę wodną są więc kluczowe dla przyszłości polskiego rolnictwa.
Rolnictwo i przemysł Polski – inna skala i inne funkcje
Całkowita wartość produkcji polskiego rolnictwa wyniosła w 2022 roku około 200 mld złotych, wartość produkcji towarowej – 143 mld złotych, w tym 58 mld to produkcja roślinna, a 85 mld produkcja zwierzęca. Udział rolnictwa w PKB Polski w roku 2022 wyniósł około 2,2%. Jednak ogólny udział sektora przetwórstwa żywności jest znacząco większy. W szczególności w roku 2022 udział produktów rolno-spożywczych w eksporcie Polski osiągnął ok. 14% (46,7 mld euro). Co więcej, sektor żywnościowy generował dodatnie saldo w bilansie handlowym w wysokości około 15,5 mld euro [1] [2]. Należy też pamiętać o strategicznej roli polskiego rolnictwa, czyli o szczególnie obecnie ważnym bezpieczeństwie żywnościowym.
Ile jest gospodarstw rolnych w Polsce?
Polskie rolnictwo jest oparte na gospodarstwach rodzinnych. W 2023 roku w Polsce oficjalnie funkcjonowało około 1,3 mln gospodarstw rolnych o średniej wielkości 11 ha. Warto jednak zauważyć, że gospodarstwa rolne w Polsce w większości mają powierzchnię poniżej 10 ha. Dla porównania w 2004 roku, przed przystąpieniem do Unii Europejskiej, w Polsce było około 2 mln gospodarstw o średniej wielkości 6,5 ha [1].
Należy jednak wziąć pod uwagę, że małe gospodarstwa rolne w Polsce powszechnie praktykują nieformalną dzierżawę gruntu. W takim układzie właściciel gruntu oficjalnie prowadzi gospodarstwo rolne i jest ubezpieczony w KRUS, natomiast w rzeczywistości jest zatrudniony w szarej strefie lub pracuje dorywczo za granicą. Faktyczny użytkownik nie jest zaś oficjalnie nigdzie zarejestrowany. W związku z tym rzeczywista liczba aktywnych gospodarstw rolnych jest prawdopodobnie mniejsza, stopień konsolidacji upraw większy, a zatrudnienie niższe, niż wskazują na to dane oficjalne [1].
Ilu jest rolników w Polsce?
Rolnictwo Polski zatrudnia około 1,75 mln osób, co stanowi ok. 9,8% całego zatrudnienia w gospodarce. To jest wysoka wartość w porównaniu z innymi krajami Unii Europejskiej. W krajach EU-15 zatrudnienie w rolnictwie to 1-3% całego zatrudnienia. Jeśli weźmie się pod uwagę, ilu jest rolników w Polsce, oraz to, jaką wartość towarów średnio produkuje polski rolnik, otrzymuje się wynik trzykrotnie niższy niż w krajach EU-15 [1].
Źródła
[1] https://www.fdpa.org.pl/polska-wies-2024-raport-o-stanie-wsi-20-lat-w-unii-europejskiej
[3] https://www.gov.pl/attachment/962de461-b2d3-4dca-88f6-b95cf9bb759d
[4] https://www.gov.pl/attachment/12097f19-0f2f-46b3-a504-964a0b3ce46c
[5] https://agrarlex.pl/artykuly-z-serwisow/polska-glownym-producentem-malin-w-ue
[6] https://www.gov.pl/attachment/d60e9412-5c5c-4cd1-9b96-6d6e6371fee6