Dlaczego uprawa słonecznika na ziarno staje się coraz bardziej opłacalna? Jak i kiedy siać słonecznik? Jak przygotować pole? Jakich zasad się trzymać podczas nawożenia i zbioru słonecznika? Odpowiedzi na te i inne pytania w poniższym artykule.
Od kilku lat skala upraw słonecznika w Polsce gwałtownie rośnie. W 2020 roku powierzchnia obsiana słonecznikiem wynosiła niecałe 10 tys. ha, w 2021 prawie 20 tys., a w 2022 już niemal 65 tys. ha [2]. Najwięcej upraw słonecznika jest w województwie lubuskim, w południowej Wielkopolsce i na Dolnym Śląsku [4]. Według kalkulacji Wielkopolskiej Izby Rolniczej z sierpnia 2022 roku opłacalność upraw słonecznika na ziarno wynosiła nieco ponad 2,5 tys. zł/ha [2].
Jakie są zalety i wady uprawy słonecznika?
Wiele wskazuje na to, że uprawa słonecznika to dobra odpowiedź na zmiany klimatyczne (nawracające susze) oraz wzrost cen nawozów.
Ta niskonakładowa i odporna na braki wody roślina oleista stanowi dobrą alternatywę wobec bardziej wymagających upraw rzepaku. Uprawom słonecznika nie przeszkadzają susze, lekkie gleby i niewielkie nawożenie. Można je wprowadzić w płodozmianie, zamiast rzepaku, np. jako następstwo dla buraków lub kukurydzy.
Warto wiedzieć, że to właśnie silnie rozwinięty, palowy system korzeniowy słonecznika jest w dużej mierze odpowiedzialny za jego odporność. Dzięki niemu uprawy słonecznika mają doskonałe umiejętności pobierania składników odżywczych i nie wymagają tak intensywnego nawożenia jak rzepak. Przy rosnących cenach nawozów to niebagatelna zaleta.
Niestety, „doskonałość” w wykorzystywaniu składników pokarmowych z gleby jest jednocześnie wadą. Nawet słabo nawożone uprawy słonecznika dadzą dobry plon. Potraktowane w ten sposób, co prawda przyniosą zysk, ale pozostawią po sobie wyjałowione pole. Kolejną wadą jest podatność upraw słonecznika na werticiliozę, szarą pleśń i zgniliznę twardzikową. Ryzyko porażeń rośnie wraz z ilością opadów, stąd konieczne jest stosowanie oprysków w wilgotne lata [1].
Jak i kiedy siać słonecznik?
Słonecznik wyrośnie i na słabych glebach. Jednak im lepiej przygotujemy pole pod uprawę słonecznika, tym lepszy będzie plon. Największego można spodziewać na glebach klasy IV, najniższego na piaszczystych oraz ciężkich, gliniastych [2].
Glebę pod uprawę słonecznika warto spulchnić dwukrotnie: jesienią na ok. 25 cm oraz wiosną na ok. 10 cm. Zadbanie o gruzełkowatą strukturę gleby odwdzięczy się szybszymi wschodami [1]. Konieczne jest też uregulowanie pH powyżej 6,5.
Wysiew słonecznika można rozpocząć już w kwietniu, jako że wschodzący słonecznik dobrze znosi wiosenne przymrozki (tolerancja do -5°C). Najlepiej jeżeli podczas siewu termometry wskażą na głębokości 5 cm temperaturę powyżej 8°C. Niższa temperatura siewu przełoży się na wydłużenie wschodów i narażenie upraw słonecznika na skuteczniejsze ataki ptactwa [5].
Siew słonecznika powinien być przeprowadzony pneumatycznym siewnikiem w obsadzie poniżej 55 tys. roślin/ha przy czym obowiązują tu dwie reguły:
- im rzadsza obsada, tym mniejsze zagrożenie porażeniem chorobami,
- im gorsza gleba, tym obsada powinna być rzadsza (na ubogich glebach 5-6 roślin/m², na zasobnych 7-8 roślin/m²) [1].
W praktyce siew słonecznika powinien być punktowy, na głębokość 5-7 cm, z międzyrzędami 45-75 cm.
Nawożenie słonecznika
Uprawa słonecznika na ziarno wymaga zdecydowanie mniej nawożenia niż rzepak. W szczególności nie są potrzebne tak duże dawki azotu. Co więcej, przenawożenie azotem powoduje opóźnienie dojrzewania słonecznika oraz zwiększa ryzyko wylegania i porażenia patogenami [6] .
Przyjmuje się, że dla dobrego plonu wystarczy nawożenie słonecznika w dawkach: ok. 60-70 kg azotu, 150-180 kg potasu i ok. 40-60 kg fosforu [6]. Ten ostatni stosuje się w celu pobudzenia wykształcenia obfitego systemu korzeniowego, stąd aż 2/3 dawki fosforu warto wymieszać z glebą jako przygotowanie do siewu [1]. Pamiętajmy, że słonecznik jest rośliną potasolubną, a zbyt mała dawka tego pierwiastka skutkuje niedostatecznie sztywnymi łodygami. Zalecane jest też nawożenie słonecznika siarczanem magnezu [3].
Zbiór z upraw słonecznika na ziarno
W zależności od jakości gleby można uzyskać z upraw słonecznika plon od 2 ton ziaren z hektara na glebach lekkich do 3,5 t/ha na dogodniejszych stanowiskach.
Kluczową sprawą przy zbiorze słonecznika jest jego termin. Przyjmuje się, że sygnałem do rozpoczęcia zbioru jest:
- zbrązowienie od spodu kapeluszy oraz liści w środkowej i dolnej części rośliny [3], oraz
- wilgotność nasion na poziomie 20% [5].
Zwykle ma to miejsce na koniec września i w październiku [2]. Warto pamiętać, żeby nie opóźniać nadmiernie terminu zbioru słonecznika ze względu na rosnące ryzyko porażenia chorobami, osypania się nasion oraz strat wyrządzonych przez ptactwo [3].
Źródła:
[3] https://wiescirolnicze.pl/oplacalnosc-produkcji-slonecznika-w-polsce-2022/
[4] https://klimatarolnictwo.pl/index.php/adaptacja/nowe-uprawy/
[6] https://www.e-pole.pl/uprawy/slonecznik-abc-uprawy
[7] https://terazpole.pl/uprawa/warunki-do-uprawy-slonecznika-na-nasiona/