Chleb to jeden z podstawowych produktów spożywczych, który towarzyszy człowiekowi od wieków. Był już prawdopodobnie znany 14 000 lat temu, o czym przekonaliśmy się dzięki badaniom archeologicznym przeprowadzonym w Jordanii. W ich wyniku znaleziono resztki spieczonego chleba, który był wytwarzany z dziko rosnącego jęczmienia i orkisza.
W Polsce z chlebem związanych jest wiele zwyczajów, wierzeń, nakazów lub zakazów. Warto sprawdzić, które z nich znamy, o których pamiętamy, a które z nich kultywujemy do dziś.
Szacunek dla pieczywa
Dawniej chleb traktowano z należytym szacunkiem – możemy to bez wątpienia stwierdzić, gdy spojrzymy, w jaki sposób się z nim obchodzono. Oto kilka zasad, które obowiązywały.
- Gdy chleb spadnie na podłogę, nie tylko go podnieś, ale również ucałuj go.
- Nie baw się chlebem.
- Nie kładź bochenka chleba na stół, który jest brudny.
- Nie jedz pieczywa, gdy masz brudne dłonie.
- Nie wbijaj noża w bochenek.
- Kromki zjadaj w całości. Nie masz zębów? Pomocz chleb w wodzie lub mleku i tak go spożyj.
- Nie marnuj chleba, nie wyrzucaj go do śmieci.
- Nie kładź bochenka odwrotną stroną.
- Zakreśl znak krzyża na chlebie przed pokrojeniem.
Każda z tych zasad potwierdza, że chleb traktowano niezwykle wyjątkowo – chyba żaden inny rodzaj żywności nie był traktowany z tak ogromnym szacunkiem.
Chleb a kwestie mieszkaniowe
Bohater naszego artykułu pełnił niezwykle istotną rolę przy przeprowadzkach. W nowym miejscu zamieszkania koniecznie musiał się znaleźć bochenek wypieczony w poprzednim domu – miało to zapewnić nowym lokatorom bogactwo oraz bezpieczeństwo.
Co ciekawe, ćwiartki chleba układano w rogach izby. Jeśli dana część pieczywa nie spleśniała, to w miejscu jej położenia stawiano łóżka.
Wrzucony w podwaliny domu chleb z pieniędzmi miał, co oczywiste, zapewnić jego mieszkańcom pomyślność i uchronić ich przed niedostatkiem.
Nie należy też zapominać o zwyczaju witania gości łamanym chlebem, co było wyrazem gościnności gospodarza oraz szacunku w stosunku do przybyłej osoby.
Wierzenia i medycyna ludowa
Niegdyś wierzono, że chleb ma cudowne właściwości. Oto kilka z brzegów przykładów:
- Nadgryzione przez myszy pieczywo miało chronić przed… bólami zębów.
- Kawałki chleba włożone do ubrań niemowlętom miały zapewniać najmłodszym bezpieczeństwo.
- Matki chrzestne dawały swoim chrześniakom tzw. „kukiełki chlebowe”, których zadaniem była ochrona dzieci przed głodem.
Chlebowe zwyczaje
Interesująca tradycja miała związek z dniem Wszystkich Świętych. Specjalnie na tę okazję przygotowywano małe chlebki zaduszne, które następnie rozdawano przed cmentarzami mniej zamożnym osobom. Co ciekawe, tego typu pieczywa nie można było wypiekać 1 listopada. Wierzono, że tego dnia dusze przodków odwiedzały domowe piece i dlatego obecność ognia w ich wnętrzach była niemile widziana.
Inny zwyczaj dotyczył witania świeżo upieczonego małżeństwa chlebem i solą. Taki powitalny bochenek wypiekano tylko raz, wykorzystywano przy tym najlepsze dostępne składniki. Obecność jakiegokolwiek mężczyzny w izbie, w której przygotowywano taki chleb, była surowo zakazana. A nuż by go taki osobnik skonsumował!
Kilka słów na koniec
Wszystkie omówione przykłady pokazują nam, że chleb był (i jest nadal) dość ważną częścią naszej kultury. Wiąże się z nim sporo zwyczajów, które praktykujemy często do dzisiaj (np. powitanie chlebem i solą młodej pary).
Nie zmieniło się też to, że chleba nie spożywamy, gdy nasze ręce są brudne. Choć tu nie da się ukryć, że współczesnym człowiekiem kierują bardziej pobudki natury higienicznej, a nasi przodkowie czynili tak głównie z powodu szacunku, jakim darzyli pieczywo.
Ważne jest to, abyśmy, tak jak ludzie żyjący przed nami, chleba (i jakiejkolwiek żywności) w głupi sposób nie marnowali.
Zdjęcie: Narodowe Archiwum Cyfrowe, domena publiczna
Źródła
Ewolucja chleba: Jak zmieniał się przez wieki, https://bochen-chleba.pl/ewolucja-chleba-jak-zmienial-sie-przez-wieki/
dom sztuki ludowej, https://x.com/siewiera_jakub/status/1715357553599631392
Historia i tradycje związane z chlebem, https://www.fide.pl/informacje/kuchnia/historia-chleba/