Przeczytaj, dlaczego pryszczyca tak bardzo niepokoi hodowców bydła. Jakie objawy daje pryszczyca u bydła, a jakie u świń i owiec? Czy pryszczyca u ludzi jest niebezpieczna? Warto wiedzieć, bo wirus FMD zdobywa Europie kolejne przyczółki!
Wirus FMD w Europie i na świecie – czy jest się czego bać?
W Polsce pryszczyca (Foot and mouth disease – FMD) występowała ostatni raz w 1971 r. [1]. Na świecie była obecna w ostatnich latach między innymi w Rosji, Chinach i Turcji [2]. W Niemczech przypadek pryszczycy pojawił się 10 stycznia 2025 r. w graniczącym z Polską powiecie Maerkisch-Oderland (koło Berlina), gdzie padły trzy woły [3] [4]. W promieniu 10 km wokół ogniska pryszczycy wyznaczono obszar zagrożony, w promieniu 3 km obszar zapowietrzony, a w promieniu 1 km wybito wszystkie zwierzęta z wrażliwych gatunków [6].
Na Węgrzech zidentyfikowano ognisko pryszczycy 3 marca 2025 r. w graniczącym ze Słowacją regionie Györ-Moson-Sopron. Wirus pojawił się w stadzie bydła liczącym ponad 1400 osobników [12].
Obie te sytuacje zaalarmowały zarówno służby weterynaryjne, jak i hodowców bydła. Pryszczyca jest bowiem jedną z najbardziej zaraźliwych chorób wirusowych, a w krajach nią dotkniętych przemysł mięsny oraz hodowcy bydła, owiec, kóz i świń ponoszą dotkliwe straty finansowe [5]. Wynikają one z [1]:
- utraty stad z powodu konieczności likwidacji ognisk choroby;
- zablokowania eksportu i obrotu zwierzętami wrażliwymi na pryszczycę oraz produktami od nich pochodzącymi.
Obecnie nie jest znane żadne lekarstwo na pryszczycę, a szczepienia nie są idealnym rozwiązaniem [3]. Muszą one być wyprodukowane pod konkretny serotyp wirusa i tylko przed nim chronią. Co więcej, embargo na produkty pochodzące od zwierząt wrażliwych na pryszczycę może dotyczyć także tych krajów, które jedynie prewencyjnie zastosowały szczepionkę [5] [9].
Wirus pryszczycy
Pryszczyca jest wywoływana przez posiadającego siedem serotypów wirusa Aphtovirus (rodzina Picornaviridae) [1] [2]. Ostatnie przypadki choroby były wywoływane w większości przez serotyp O [2]. Rozstrzygającą i identyfikującą serotyp wirusa diagnostyką jest badanie laboratoryjne próbek nabłonka pęcherzy i płynu pęcherzykowego oraz krwi [8].
Wirus pryszczycy jest wysoce odporny na czynniki fizyczne oraz chemiczne [2] [8]:
- przenosi się drogą powietrzną na odległość nawet 60 km;
- w środowisku zachowuje aktywność bardzo długo, np. w wodzie 50 dni, w odchodach suchych 14 dni;
- w węzłach chłonnych i szpiku kostnym padłych zwierząt może przetrwać dłużej niż 30 dni;
- w mleku w proszku zachowuje aktywność przez 2 lata;
- nosicielstwo wirusa może trwać nawet 3 lata (krowy, owce i inne przeżuwacze).
Działanie inaktywujące na wirusa FMD ma np. 4% formalina, 0,2% kwas cytrynowy, 1% zasada sodowa [8]. Wirus pryszczycy jest także wrażliwy na obróbkę termiczną mięsa i ginie po 30 minutach w temperaturze 70°C. Nie inaktywują go zaś solenie, peklowanie ani wędzenie na zimno (bekon może być zakaźny przez 190 dni) [8]. Nie jest też skuteczna standardowa pasteryzacja mleka w temperaturze 72°C. Dopiero proces UHT gwarantuje wybicie wirusa FMD [2].
Pryszczyca u bydła, świń, owiec – źródła zakażenia, objawy
FMD to roznoszona drogą pokarmową i oddechową wysoce zaraźliwa i zakaźna choroba [1] [11].
Na pryszczycę chorują przede wszystkim domowe i dzikie zwierzęta parzystokopytne, w tym (w kolejności wrażliwości na FMD): bydło, świnie, owce i kozy [1]. Bardzo rzadko FMD zakaża inne gatunki, np. jeże, gryzonie albo psy [2].
Pryszczycą mogą zakażać nie tylko chore zwierzęta, ale także np. ich ślina, kał, mocz, nasienie oraz pochodzące od nich mięso, mleko i ich przetwory. Źródłem zakażenia może być również to, z czym chore zwierzę miało kontakt, np. odzież i ręce pracowników zawirusowanej hodowli, środki transportu, woda, pasza, pastwiska oraz podłogi i żłoby budynków. Wirus FMD znajduje się bowiem w wydalinach, wydzielinach oraz w wydychanym przez chore zwierzęta powietrzu [1].
U bydła objawami pryszczycy są [2]:
- pękające pęcherze na racicach i błonach śluzowych;
- gorączka;
- zgrzytanie zębami;
- ślinotok;
- kulawizna;
- zmniejszenie laktacji.
Powrót do zdrowia następuje po około 14 dniach, jednak mogą się też pojawiać poważne powikłania. Należą do nich np. uszkodzenia racic, ronienia, stany zapalne wymienia, trwała utrata masy ciała lub zdolności wytwarzania mleka. Śmiertelność bydła w przypadku pryszczycy jest niska (20% u młodych osobników, 1-5% u dorosłych), ale choroba ta powoduje długotrwały lub trwały spadek wydajności hodowli [2] [3].
U kóz i owiec typowym objawem pryszczycy są ronienia oraz zmiany w obrębie racic, zaś u świń są nimi nagłe upadki z powodu niewydolności krążenia, zmiany na racicach i w jamie gębowej [2].
Pryszczyca u ludzi
Wirus pryszczycy może zarażać ludzi, choć zdarza się to niezwykle rzadko. Przebieg choroby jest łagodny, a sama choroba nie jest dla ludzi ani groźna, ani śmiertelna. Pryszczyca u ludzi objawia się między innymi gorączką, ślinotokiem oraz pęcherzykami w jamie ustnej, na dłoniach i na stopach [5] [7]. Źródłem zakażenia może być spożycie zainfekowanego mięsa, mleka lub jego niepasteryzowanych przetworów oraz bezpośrednia styczność z chorymi zwierzętami [1].
Osoby, które zostały narażone na kontakt z wirusem pryszczycy, powinny podlegać kwarantannie (od 3 do 5 dni), ponieważ mogą go przenosić w drogach oddechowych [5].
Środki ograniczające rozprzestrzenianie się choroby
Pryszczyca jest w Unii Europejskiej chorobą zwalczaną z urzędu. Oznacza to, że wszystkie zwierzęta wrażliwe przebywające w ognisku choroby są wybijane i poddawane utylizacji. Utylizowane są także inne potencjalne źródła zakażenia, np. pasza, ściółka, a wyposażenie jest myte i dezynfekowane [2].
Ochrona gospodarstwa przed pryszczycą polega na stosowaniu zasad bioasekuracji, które są takie same dla wszystkich wysoce zakaźnych chorób [5].
Ochrona kraju przed wniknięciem wirusa FMD według zaleceń FAO powinna polegać na intensywnych kontrolach na granicach, opracowaniu planu na wypadek pojawienia się pryszczycy oraz przygotowaniu odpowiedniej szczepionki [11].
Źródła
[1] https://www.wetgiw.gov.pl/nadzor-weterynaryjny/o-pryszczycy
[2] https://www.farmer.pl/produkcja-zwierzeca/trzoda-chlewna/pryszczyca-blisko-granic-polski-oto-co-nalezy-wiedziec-o-chorobie,156215.html
[4] https://www.pap.pl/aktualnosci/pryszczyca-w-niemczech-przedluzono-kontrole-transportow-zwierzat-na-granicy-z-polska
[5] https://www.tygodnik-rolniczy.pl/zwierzeta/pryszczyca-jakie-sa-objawy-czy-jest-szczepionka-2525605
[6] https://strefaagro.pl/pryszczyca-to-grozna-choroba-jakie-daje-objawy-i-jakie-zwierzeta-atakuje/ar/c8p2-27174893
[7] http://www.medycynawet.edu.pl/images/stories/pdf/pdf2006/04/20064s03740376.pdf
[8] http://griwkor.pl/2019/wp-content/uploads/2019/05/Pryszczyca.pdf
[9] https://www.topagrar.pl/produkcja-zwierzeca/jak-pryszczyca-dostala-sie-do-gospodarstwa-w-niemczech-konsekwencje-wyznaczenia-jednego-ogniska-sa-ogromne-2525673
[10] https://strefaagro.pl/gis-w-specjalnym-komunikacie-pryszczyca-niegrozna-dla-ludzi/ar/c8p2-27181171
[11] https://agrarlex.pl/artykuly/zdrowie-bydla/co-to-jest-pryszczyca-jakie-sa-jej-objawy-i-skutki-choroby-dla-stada#google_vignette
[12] https://www.agrofakt.pl/wykrycie-ogniska-pryszczycy-na-wegrzech/#:~:text=Ognisko%20pryszczycy%20na%20W%C4%99grzech%20zosta%C5%82o%20stwierdzone%20w%20gospodarstwie,laboratoryjnych%20z%206%20marca%20potwierdzi%C5%82y%20zaka%C5%BCenie%20wirusem%20pryszczycy.