Hodowla kóz może być zarówno pomysłem na duży biznes, jak i sposobem na poszerzenie działalności rodzinnego gospodarstwa rolnego. Przeczytaj i dowiedz się, jak powinna wyglądać koziarnia. Co jedzą kozy? Jakie są dopłaty do kóz? O tym i wiele więcej w poniższym artykule.
Czy warto?
Na świecie liczba kóz przebiła miliard i dalej rośnie! Zwiększa się też popyt na kozie mleko i sery [11]. W Polsce hodowla kóz odbywa się głównie w małych rodzinnych gospodarstwach, w gospodarstwach ekologicznych i agroturystycznych. Produkują one kozie mleko i sery na własne potrzeby lub sprzedają je na lokalnym rynku. Wielkoskalowych hodowli kóz jest w kraju jedynie kilka [8]. Warto jednak odnotować, że i w Polsce w ostatnich latach wzrasta zainteresowanie kozim nabiałem. Poprawia się też opłacalność hodowli kóz mlecznych.
Hodowla kóz – jak zacząć?
Zanim rozpocznie się hodowlę kóz, należy określić jej cel. Niektóre rasy kóz nadają się do intensywnej produkcji mleka, inne sprawdzą się w hodowli przydomowej. Różne są też skala nakładów finansowych i zasady hodowli kóz.
Przydomowa hodowla kóz
Rozpoczęcie przydomowej hodowli kóz nie wymaga dużych nakładów finansowych i nie jest trudne. Kozy są łatwiejsze w hodowli i tańsze w utrzymaniu niż inne zwierzęta gospodarskie [4]. Oto kluczowe informacje odnośnie do przydomowej hodowli kóz:
- Rasy kóz – w przypadku niewielkiej przydomowej hodowli rolnicy zwykle wybierają kozy bezrasowe, które dobrze znoszą polskie warunki klimatyczne [5]. Jeżeli celem hodowli jest produkcja mleka, sprawdzi się także koza biała uszlachetniona i koza barwna uszlachetniona [5].
- Koziarnia – sucha, ciepła i dostosowana do wielkości stada. W przydomowej hodowli kóz wiosną i latem potrzebna będzie jedynie nocą. Zimą kozy będą przebywać tam przez cały czas [9].
- Co jedzą kozy w hodowli przydomowej? Latem i wiosną kozy spędzają dzień na pastwiskach, w sadach lub ogrodach, żywiąc się świeżą zielonką i ziołami. Dietę tę należy uzupełniać podawanym w koziarni sianem oraz treściwą paszą dla kóz (ziarna, śruta). Jesienią i zimą zastosowanie mają sucha, objętościowa pasza dla kóz (słoma, siano), kiszonki i rośliny okopowe [9].
Intensywna hodowla kóz mlecznych
Warunkiem opłacalności wielkoskalowej hodowli kóz jest bliskość przetwórcy koziego mleka [3]. Wymagana jest również dobrze wybrana rasa oraz duża skala działania (np. 1000-2000 kóz). Planując intensywną hodowlę kóz, warto wziąć pod uwagę poniższe informacje:
- Wysokowydajne rasy kóz mlecznych – w intensywnej hodowli sprawdzi się koza biała uszlachetniona, koza barwna uszlachetniona, koza anglonubijska oraz najbardziej produktywne koza saaneńska i alpejska [3].
- Koziarnia – wysokomleczne kozy powinny być utrzymywane przez cały rok w koziarni (bez dostępu do pastwiska) z monitorowaną temperaturą i wilgotnością powietrza oraz automatycznym systemem wentylacyjnym i grzewczym. Przestrzeń należy podzielić na sekcje dla kóz wysokowydajnych, mniej wydajnych starszych kóz, kóz ciężarnych i kóz w pierwszej laktacji [10]. Koziarnia powinna posiadać automatyczne poidła, drabinki do pasz objętościowych, paśniki i korytarz paszowy, a kozy powinny mieć dostęp do wydzielonego wybiegu. Chów można prowadzić w całości na głębokiej ściółce. W przypadku, kiedy tylko część podłoża będzie pokryta głęboką ściółką, resztę powinna stanowić podłoga szczelinowa [3].
- Pasza dla kóz w hodowli intensywnej – im lepsze będzie żywienie kóz, tym wyższe będą produkcja i jakość mleka. Dlatego też w przypadku wielkoskalowej hodowli kóz zastosowanie ma zoptymalizowane żywienie, które polega na podawaniu kozom przez cały rok zunifikowanej dawki pokarmowej. Dzięki temu możliwe jest utrzymanie przez cały rok stałej wysokiej wydajności mlecznej kóz [10].
- Dojenie – w hodowlach wielkoskalowych odbywa się mechanicznie w dojarni [3]. Wybór systemu dojenia kóz zależy od wielkości stada. W koziarniach utrzymujących ponad 1000 kóz warto postawić na jak najszybsze dojenie, czyli np. na dojarnię karuzelową [10].
Ekologiczna hodowla kóz
Ekologiczna hodowla kóz, która chce sprzedawać swoje produkty jako ekologiczne, przed rozpoczęciem działalności musi zostać zgłoszona do jednostki certyfikującej i spełnić wiele wymogów. Jeżeli gospodarstwo chce skorzystać z dopłat na rolnictwo ekologiczne z WPR 2023-2027 (a hodowla kóz to umożliwia), również powinno działać zgodnie z konkretnymi regułami. Jest ich ogrom, np. [13][14] [15]:
- Rasy kóz – przystosowane do lokalnych warunków (preferowane są rodzime rasy kóz).
- Żywienie – minimum 50% paszami pochodzącymi z własnych gruntów ornych oraz użytków zielonych.
- Utrzymanie – spełniające wymogi dobrostanu, z dostępem do wybiegu i do odpowiednio przystosowanego dla kóz pomieszczenia.
- Obsada – zgodna ze współczynnikiem przeliczania zwierząt na DJP: kozy matki 0,15, koźlęta do 3,5 miesięcy 0,05, a od 3,5 do 1,5 roku 0,08, pozostałe kozy 0,1.
Nagrodami za działanie zgodnie z zasadami ekologicznego rolnictwa są możliwość używania znaku „produkt ekologiczny” (co podnosi cenę produktu) oraz dopłaty ekologiczne. W 2023 roku wynosiły one w zależności od okresu konwersji/po konwersji i rodzaju upraw od 1043 zł/ha do 3678 zł/ha.
5 uniwersalnych obowiązków hodowcy kóz
Niezależnie od rodzaju hodowli kóz należy przestrzegać kilku uniwersalnych obowiązków [11]:
- Regularne szczepienie, np. przeciw chlamydiom, tężcowi, błonicy.
- Odrobaczanie zgodnie z zaleceniami odnośnie do dawkowania.
- Utrzymywanie kóz w czystej koziarni (dezynfekcja pojników i urządzeń do karmienia, zapewnienie czystej wody).
- Monitorowanie objawów chorobowych (np. kaszel, biegunka, zmiany w zachowaniu) i szybka reakcja na nie.
- Wykonywanie zabiegów higienicznych, w tym: strzyżenie nadmiaru wełny (raz na rok), obcinanie kopyt (co 6-8 tygodni), zabezpieczanie rogów (przycinanie, zaokrąglanie lub usunięcie), pielęgnacja wymienia (czyszczenie, dezynfekcja, usuwanie strzępków).
Hodowla kóz – opłacalność w kontekście WPR 2023-2027
Opłacalność hodowli kóz można podnieść poprzez korzystanie z dopłat do kóz. Poniżej opisano cztery dopłaty do kóz, które obowiązują w WPR 2023-2027.
Dopłaty do kóz za dobrostan
W ekoschemacie I 4.6 „Dobrostan zwierząt” przewidziano dopłaty za prowadzenie hodowli kóz z zachowaniem wyższych standardów dobrostanowych niż te określone w normach. Płatności te są udzielane do samicy kozy i wynoszą 155,18 zł/szt. [2]. Aby je otrzymać, konieczne jest [1]:
- posiadanie planu poprawy dobrostanu kóz;
- utrzymanie kóz bez uwięzi;
- zapewnienie kozom przez cały rok dostępu do wybiegu powiększonego o minimum 20%, co oznacza 7,2 m2 dla samca i 4,8 m2 dla pozostałych kóz;
- wypas kóz w sezonie wegetacyjnym przez minimum 120 dni;
- utrzymywanie kóz w budynkach z powiększoną powierzchnią bytową o minimum 20%, co oznacza: 1,8 m2 na jedną samicę i samca powyżej 12 miesięcy i 1,2 m2 poniżej 12 miesięcy, 3,6 m2 dla przeznaczonego do rozrodu samca powyżej 12 miesięcy. Koza powyżej 12 miesięcy ze ssącym koźlęciem powinna mieć zapewnione dodatkowo 0,36 m2 na jedno koźlę.
Wsparcie dochodów związane z produkcją
Dofinansowanie hodowli kóz w wysokości ok. 11 euro/szt. może otrzymać aktywny zawodowo rolnik, który przynajmniej od 30 dni posiada minimum 5 zarejestrowanych samic kóz domowych w wieku minimum 12 miesięcy [1].
Zachowanie zagrożonych zasobów genetycznych zwierząt w rolnictwie
Rolnikom, którzy uczestniczą w programie ochrony zasobów genetycznych rodzimych ras kóz, realizowanym przez Instytut Zootechniki – Państwowy Instytut Badawczy, wypłacane jest dofinansowanie w kwocie 953 zł/szt. rocznie. Dotyczy to hodowli kóz trzech ras: koza karpacka, koza kazimierzowska, koza sandomierska. Płatność ta przyznawana jest przez 5 lat okresu zobowiązania. Jest to dopłata do samic, a jej warunkiem jest posiadanie przynajmniej trzech samic kóz ras rodzimych [1].
Dopłaty do składek z tytułu zawarcia umów ubezpieczenia hodowli kóz
Rolnik, który prowadzi hodowlę kóz, ma prawo dopłaty do składek na ubezpieczenie od szkód spowodowanych przez gwałtowne zjawiska pogodowe (np. deszcz nawalny, powódź, piorun, grad), przez obsunięcie się ziemi lub lawinę oraz w wyniku uboju z konieczności [1].
Źródła
[1] Plan Strategiczny dla Wspólnej Polityki Rolnej na lata 2023-2027
[3] https://www.rynek-rolny.pl/artykul/hodowla-koz-wszystko-co-wiedziec-trzeba.html
[4] https://www.rynek-rolny.pl/artykul/hodowla-koz-mlecznych-kilka-waznych-aspektow.html
[5] https://www.kalendarzrolnikow.pl/9959/kozy-znowu-w-modzie
[8] https://agronews.com.pl/artykul/hodowla-koz-w-polsce-czy-moze-przyniesc-zysk/
[9] https://www.okiemrolnika.pl/hodowla-koz-wszystko-co-powinienes-wiedziec
[10] Hodowla kóz w pigułce, dr hab. inż. Maciej Murawski, 2016
[11] https://dodr.pl/sites/default/files/2024-01/b_hodowla_owiecdodr_2023.pdf
[12] https://technologia.kpodr.pl/index.php/2023/10/27/hodowla-koz-w-polsce-czy-moze-przyniesc-zysk/
[13] https://www.gov.pl/web/rolnictwo/rolnictwo-ekologiczne2
[14] https://www.teraz-srodowisko.pl/media/pdf/prawo-reglamentacja/7333.pdf
[15] https://wiescirolnicze.pl/hodowla-zwierzat-w-trybie-ekologicznym/