Uprawa chmielu to pracochłonna i długoletnia inwestycja, na którą decydują się prawdziwi pasjonaci. Przeczytaj, jaka jest specyfika uprawy chmielu w Polsce. Jak wygląda chmiel? Kiedy zbieramy szyszki chmielu? Zajrzyj do artykułu i poznaj te i inne informacje na temat uprawy chmielu!
Uprawa chmielu w Polsce
Tradycyjnie uprawa chmielu w Polsce prowadzona jest przez rodzinne gospodarstwa w województwach dolnośląskim, lubelskim i wielkopolskim. Jest to działalność niszowa, którą zajmuje się około 700 plantatorów, daje Polsce 5-6% udziału w unijnej produkcji i drugą pozycję pod względem areału [2] [3].
Wszystkie uprawy chmielu w Polsce podlegają corocznej certyfikacji przeprowadzanej przez wojewódzkich inspektorów IJHARS [2] [4]. Proces certyfikacji mogą przejść tylko plantatorzy posiadający umowę z odbiorcą szyszek chmielu [5]. Produkcja chmielu jest też ściśle monitorowana, a każdy plantator ma obowiązek złożenia do 1 marca szczegółowej informacji o zbiorze chmielu uzyskanym w poprzednim roku [5] [7].
Jak rośnie chmiel?
Chmiel to wieloletnia roślina, której częścią trwałą jest podziemny pęd (karpa). Wiosną z umiejscowionych w karpie pąków wyrastają jednoroczne wiotkie, pnące pędy. Pędy te dorastają w ciągu jednego roku do 8-9 m długości i oplatają się wokół podpór.
Korzeń chmielu może mieć nawet kilka metrów długości, a 30-40 cm pod ziemią posiada spichrzowe bulwy. Najważniejsze dla zaopatrywania chmielu w wodę i składniki mineralne są cienkie korzenie boczne oraz korzenie przybyszowe, które latem wyrastają z dolnej, zdrewniałej części nadziemnych pędów i powinny być obsypane ziemią.
Chmiel jest dwupienny, a kwiatostany roślin żeńskich przekształcają się w drogocenne szyszki chmielu.
Chmiel – uprawa dla pasjonatów
Inwestycja w plantację chmielu wymaga dużych nakładów finansowych i mnóstwa pracy, a na pierwszy zbiór czeka się minimum dwa lata. Ważne jest więc posiadanie specjalistycznej wiedzy na temat uprawy chmielu, by uniknąć błędów, które w tym przypadku są wyjątkowo trudne do skorygowania [2] [6].
Stanowisko pod pole chmielu
Decyzję o założeniu plantacji chmielu podejmuje się na kilkadziesiąt lat. Konieczne jest więc dokładne sprawdzenie, czy upatrzone stanowisko spełnia wymagania chmielu pod względem [1]:
- warunków klimatycznych – suma opadów powinna wynosić średniorocznie 600-700 mm, a podczas wegetacji chmielu minimum 450 mm;
- gleby – chmiel preferuje gleby żyzne i wilgotne bez tendencji do zaskorupiania się i o pH lekko kwaśnym (6,2-6,4), np. czarne ziemie, średnie i lekkie mady oraz wytworzone na lessach gleby brunatne;
- ukształtowania terenu – zaleca się unikania terenów z tendencjami do tworzenia zastoisk i nachylonych powyżej 2%;
- nasłonecznienia – do właściwego rozwoju szyszek chmielu niezbędne jest dobre nasłonecznienie. Stąd zaleca się, aby rzędy chmielu ukierunkowane były od południowego wschodu do północnego zachodu albo od północy na południe;
- czystości podłoża – dopuszczalna w glebie zawartość zanieczyszczeń jest sprecyzowana w Rozporządzeniu Ministra Środowiska w sprawie sposobu prowadzenia oceny zanieczyszczenia powierzchni ziemi (Dz.U. 2016 poz. 1395).
Chmiel – sadzonki
Zanim sadzonki chmielu umieści się w glebie, należy zbudować wytrzymałą na obciążenia i opady konstrukcję wsporczą do chmielu. Złożona jest ona z siatki nośnej umieszczonej na 6-7-metrowych słupach oraz wzmacniających całość kotwic i cięgien. Należy także przeprowadzić analizę gleby, wykonać uzupełniające nawożenie oraz uregulować pH [1].
Chmiel sadzi się w rzędach rozstawionych co 3 m, odległość między sadzonkami chmielu w rzędzie wynosi w zależności od odmiany 1,2-1,7 m, a głębokość sadzenia 12-15 cm. W celu ochrony przed erozją w międzyrzędziach warto uprawiać żyto albo rośliny na zielony nawóz [1].
W praktyce używane są trzy rodzaje sadzonek chmielu, a każda z nich ma swoje wady i zalety [1]:
- sztobry (sadzonki nieukorzenione) – są najtańsze, ale wymagają intensywnej pielęgnacji. Sadzenie możliwe jest tylko wiosną, a pełen plon pojawia się po 2-3 latach;
- ukorzenione sadzonki chmielu wyhodowane w szkółce polowej ze sztobrów – mają duży procent przyjęć, ale z jednej rośliny uzyskuje się niewielką liczbę sadzonek. Sadzenie możliwe jest wiosną i jesienią, a plon pojawia się w drugim roku;
- ukorzenione sadzonki chmielu wyhodowane z zielonych pędów roślin macierzystych – są najlepsze pod względem zdrowotności roślin, niestety ich uzyskanie jest najdroższe i wymaga specjalistycznego wyposażenia technicznego.
Pielęgnacja plantacji chmielu
W pierwszym roku uprawy chmielu należy spulchniać glebę wokół roślin, prowadzić uprawki międzyrzędzi i mechanicznie odchwaszczać plantację [1].
W kolejnych latach kluczowym zabiegiem jest cięcie roślin. Po pierwsze należy likwidować płożące się rozłogi, po drugie regulować kształt karpy, a po trzecie – usuwać dolne, boczne pędy i liście do wysokości 60-70 cm nad ziemią. Wiosenne cięcie karp chmielu przeprowadza się do 20 kwietnia, a jesienne w październiku [1].
Uprawa chmielu jest bardzo wrażliwa na niedobory wody w dwóch krytycznych okresach: w trakcie wykształcania pędów bocznych oraz w fazie zawiązywania się szyszek. Niedostatek wilgoci w tych okresach skutkuje dotkliwym obniżeniem plonów. Dlatego też na plantacjach chmielu powszechnie stosowane jest nawadnianie wgłębne, kropelkowe albo poprzez deszczownie [1].
Poza tym na plantacji chmielu należy także wykonywać [1]:
- naprowadzanie młodych pędów na przewodniki (między 10 a 20 maja);
- bronowanie (wiosną);
- kultywatorowanie (wiosną lub latem);
- orkę lub głęboszowanie (jesienią).
Uprawa chmielu – regulacja pH
Analizę pH i zasobności gleby na plantacji chmielu wykonuje się jesienią, po zbiorze, co 4 lata, na dwóch poziomach: 0-20 cm i 20-40 cm. Próbki do analizy powinny być pobrane w różnych punktach pola chmielu, po połowie z rzędów i z międzyrzędzi [1].
Zbyt kwaśny odczyn gleby reguluje się za pomocą wapnowania. Jednorazowo nie można podnosić pH o więcej niż 1 stopień, więc wapnowanie na plantacjach chmielu bywa rozłożone nawet na kilka lat.
Zbyt niskiemu odczynowi często towarzyszy niedobór magnezu, stąd podczas wapnowania podawane są nawozy magnezowe. Dodatkowo warto także stosować szybko działające, dolistne nawożenie magnezem [1].
Uprawa chmielu – nawożenie
W przypadku zbyt niskiego poziomu azotu w glebie stosuje się nawożenie organiczne (zwykle obornikiem), ewentualnie uzupełniane przez mineralne (doglebowe i dolistne). Przyjmuje się, że uprawy chmielu wymagają 120-250 kg N/ha. Przy ustalaniu potrzebnej dawki nawozu bierze się pod uwagę fakt, że rośliny wykorzystują jedynie 70% azotu pochodzącego z nawozów sztucznych. Maksymalna ilość dostarczanego ze wszystkich źródeł azotu dla plantacji chmielu powinna wynosić 350 kg/ha, a nawóz azotowy najczęściej podaje się w trzech częściach. Terminy nawożenia zależą od odmiany chmielu. Na przykład dla odmian późnych odbywa się ono: po cięciu karp, po naprowadzaniu pędów na przewodniki i przed kwitnieniem [1].
Nawożenie fosforem i potasem przeprowadza się na podstawie analizy gleby i poziomu plonowania uprawy chmielu. Dla przykładu dawka P2O5 przy bardzo niskiej zasobności gleby i plonie 1500 kg/ha wynosi 120 kg/ha, a przy plonie 2500 kg/ha – 140 kg/ha. Dawka K2O ma w takich warunkach wartość odpowiednio 170 kg/ha i 270 kg/ha [1].
Uprawa chmielu zmniejsza zawartość cynku i boru w glebie. Jeżeli pojawią się objawy niedoboru cynku (liściozwój), można zastosować np. dolistne nawożenie 0,2-procentowym roztworem siarczanu cynku. Osłabienie ulistnienia, zesztywnienie i zgrubienie młodych pędów sygnalizują niedobór boru. Nawożenie borem możliwe jest jedynie bardzo wczesną wiosną, a dawka powinna wynosić 1-2 kg B/ha [1].
Jak i kiedy zbierać szyszki chmielu?
Zbiory chmielu przeprowadza się, kiedy szyszki osiągną dojrzałość technologiczną. Pojawia się chmielowy zapach, szyszki chmielu zaczynają być sprężyste, ich listki się zamykają, a lupulina, która znajduje się między nimi, staje się żółta [1].
Zbiory chmielu rozpoczyna się od odcinania roślin od karpy i odrywania ich od siatki. Odcięte łodygi przenosi się do maszyny zrywającej szyszki chmielu, które następnie poddaje się czyszczeniu i suszeniu. Po trwającym 6-8 godzin suszeniu szyszki chmielu powinny mieć maksymalnie 6% wilgotności, posiadać jasnozielony kolor i lupulinę o barwie cytrynowej [1].
Przed pakowaniem szyszki chmielu są ponownie nawilżane do wilgotności na poziomie 11-12%. Odpowiednie umieszczenie ich w workach wymaga użycia specjalistycznej prasy. Sprasowane szyszki chmielu są mniej narażone na straty cennych w browarnictwie żywic. Niemniej im dłużej chmiel jest przechowywany, tym niższa jest jego wartość browarnicza. W praktyce skup trwa od września do marca, tak by w ciągu kilku miesięcy po zbiorze szyszki chmielu zdążyć przerobić na granulaty i ustandaryzowane ekstrakty chmielowe [1] [3].
Źródła
[1] https://www.gov.pl/web/piorin/metodyki-ip
[2] https://www.gov.pl/web/rolnictwo/rynek-chmielu2
[3] https://www.gov.pl/web/rolnictwo/analizy-rynkowe10
[4] https://www.gov.pl/web/ijhars/nadzor-ijhars-nad-rynkiem-chmielu
[5] https://www.gov.pl/web/wijhars-wroclaw/certyfikacja-chmielu-nieprzygotowanego
[6] https://www.agrofakt.pl/produkcja-chmielu-polsce-sie-oplaca/
[7] https://www.gov.pl/web/wijhars-lublin/informacja-dla-producentow-chmielu2