Mimo niewątpliwych zalet rolnictwa konwencjonalnego obecnie dostrzega się także jego wady i coraz więcej mówi się o potrzebie powrotu praktyk rolnictwa ekologicznego. Przeczytaj, jakie są plusy i minusy konwencjonalnej gospodarki rolnej. W czym lepsze jest rolnictwo ekologiczne, a jakie ma wady? To i wiele więcej w poniższym artykule.
Czym jest rolnictwo ekologiczne?
Rolnictwo ekologiczne stosuje naturalne metody produkcji i kieruje się wyższymi niż rolnictwo konwencjonalne, ściśle określonymi prawnie standardami ochrony środowiska naturalnego. Dzięki temu wytwarzana jest bardziej wartościowa żywność niż ta produkowana na masową skalę.
Celem rolnictwa ekologicznego jest takie wytwarzanie produktów, aby w jak najmniejszym stopniu negatywnie oddziaływać na środowisko naturalne [1]. Dla przykładu zakazane są w większości chemiczne środki ochrony roślin, sztuczne nawozy, zaprawianie ziarna przed siewem. Materiał siewny powinien być kwalifikowany lub wytworzony samodzielnie (jeżeli zgodzi się na to Wojewódzki Inspektor Ochrony Roślin i Nasiennictwa). Hodowla zwierząt powinna być tak prowadzona, aby zamknąć cykl paszowo-nawozowy [6]. Zakazane jest też stosowanie GMO [15].
Jak wszystko, także rolnictwo ekologiczne ma swoje wady i zalety. Do zalet należą [6]:
- brak negatywnego działania na środowisko naturalne;
- wytwarzanie tzw. zdrowej żywności, czyli takiej, która ma wyższe wartości odżywcze niż ta produkowana przez rolnictwo konwencjonalne;
- możliwość sprzedaży produktów ekologicznych w wyższych cenach;
- dopłaty ekologiczne.
Wśród wad najważniejsze są [6]:
- niska produktywność;
- wysokie jednostkowe koszty produkcji;
- duża pracochłonność;
- mniejszy rynek zbytu produktów ekologicznych niż tych wytwarzanych konwencjonalnie;
- większe niż w rolnictwie konwencjonalnym ryzyko produkcyjne z powodu ograniczonego stosowania lekarstw dla zwierząt i środków ochrony roślin.
Czym jest rolnictwo konwencjonalne?
Zamieszkiwanie Ziemi przez ponad 8 mld ludzi wiąże się z koniecznością prowadzenia masowej produkcji żywności. Przez wiele dziesięcioleci oznaczało to stosowanie intensywnych metod rolnictwa konwencjonalnego. Obecnie uważa się, że można je zastąpić metodami rolnictwa zrównoważonego, czyli bardziej ekologicznej odmiany rolnictwa konwencjonalnego. Rolnictwo konwencjonalne ma wiele zalet, należą do nich [8]:
- wysokie wyniki produkcji;
- zmniejszone ryzyko produkcyjne – dzięki intensywnej chemizacji (chemiczne środki ochrony roślin, biocydy, nawozy mineralne);
- mała pracochłonność – dzięki znacznej mechanizacji.
Niestety efektem rolnictwa konwencjonalnego są także [8]:
- degradacja środowiska, w tym wód, gleb, bioróżnorodności;
- niszczenie naturalnych krajobrazów;
- ryzyko zanieczyszczenia żywności chemikaliami;
- mniejsza wartość odżywcza produktów rolnych niż ta, którą osiąga się w rolnictwie ekologicznym;
- zwiększona emisja gazów cieplarnianych, mająca udział w negatywnych zmianach klimatu.
Te ostatnie przestały być jedynie prognozowaną przyszłością. Już obecnie skutki ocieplenia klimatu są dotkliwie odczuwane przez rolników, np. coraz częściej pojawiają się gwałtowne zjawiska pogodowe, a konieczność nawadniania upraw staje się powszechna. Koszty środowiskowe, jakie powoduje rolnictwo konwencjonalne, też działają na wyobraźnię. Dla przykładu: jedynie w USA koszty erozji gleby oraz stosowania chemicznego nawożenia i pestycydów dla lat 1987-1990 oszacowano na 19,1-56,9 mld dolarów (przy uwzględnieniu programów naprawczych) [9].
Rolnictwo konwencjonalne a ekologiczne na świecie i w Europie
Rośnie świadomość tego, jak degradująco wpływa rolnictwo konwencjonalne na naturalne środowisko, a przez to – jak dużym jest zagrożeniem dla przyszłości planety i ludzkości.
W wielu krajach promowane i dotowane są praktyki rolnicze, których celem jest regeneracja gleby, ochrona wód i odbudowa bioróżnorodności. W trend ten doskonale wpisuje się rolnictwo ekologiczne, które staje się coraz bardziej popularne, choć w skali globalnej jest to wciąż działalność niszowa. Statystyki z 2020 roku wskazywały, że rolnictwo ekologiczne na świecie to jedynie [9]:
- 1,6% powierzchni użytkowanej rolniczo;
- 74,9 mln ha ekologicznych gruntów rolnych.
Dla UE w 2020 roku wskaźniki te wyglądały odpowiednio: 9,2% powierzchni użytkowanej rolniczo i 14,7 mln ha ekologicznych gruntów rolnych [1]. W 2022 roku wzrosły one do 10,5% i 16,9 mln ha [13]. Co ważne, zgodnie ze Wspólną Polityką Rolną w UE do 2030 roku 25% gruntów rolnych ma być przeznaczonych pod rolnictwo ekologiczne [9].
Wzrost popularności rolnictwa ekologicznego jest napędzany nie tylko polityką rolną, ale także szybko rosnącym popytem na żywność ekologiczną. W 2000 roku globalny rynek żywności ekologicznej był wart ok. 15,1 mld euro, a w 2022 jego wartość ta wzrosła do prawie 135 mld euro [10]. Nic w tym dziwnego, skoro coraz więcej badań wskazuje na pozytywny wpływ żywności ekologicznej na zdrowie człowieka. Dla przykładu u osób, które w dużym stopniu żywią się produktami ekologicznymi, stwierdzono niższe ryzyko otyłości, cukrzycy typu 2, nadciśnienia tętniczego oraz chorób układu krążenia i podwyższonego poziomu cholesterolu [9].
Barierą w rozwoju rynku żywności ekologicznej może być jej cena, która jest wyższa niż żywności produkowanej przez rolnictwo konwencjonalne, np. w UE kurczaki z chowu ekologicznego mają cenę o średnio prawie 160% wyższą niż te fermowe [16].
Rolnictwo ekologiczne w Polsce
W 2023 roku działało w Polsce ponad 22 tys. gospodarstw ekologicznych, zajmując ponad 660 tys. hektarów, z czego prawie 180 tys. ha było w trakcie konwersji, a ponad 450 tys. ha już po niej [3]. Najwięcej gospodarstw ekologicznych znajdowało się na Podlasiu i w woj. warmińsko-mazurskim (odpowiednio: 4636 i 3834) [3]. Jeżeli chodzi o rynek żywności ekologicznej, to osiągnął on w Polsce w 2023 roku wartość już ok. 2 mld zł i w ciągu najbliższych 5-10 lat prognozowany jest jego dynamiczny wzrost [11].
Gospodarstwo ekologiczne – co to znaczy w polskich warunkach?
Zasady, jakie musi spełniać rolnictwo ekologiczne w Polsce, są zapisane w Ustawie o rolnictwie ekologicznym i produkcji ekologicznej z 23 czerwca 2022 oraz w dyrektywach i rozporządzeniach unijnych [5]. Zgodnie z nimi gospodarstwo ekologiczne, jeśli chce wytwarzać produkty ekologiczne, musi przejść przez okres konwersji (inny dla każdego z rodzajów upraw) [14]. Jako że stosowanie metod rolnictwa ekologicznego wiąże się z większym ryzykiem i mniejszą opłacalnością, w PS WPR 2023-2027 przewidziano dopłaty ekologiczne.
Rolnictwo ekologiczne – dopłaty
Jako przykład dopłat ekologicznych może służyć ekoschemat „Rolnictwo ekologiczne” oferujący dopłaty za przejście na zasady rolnictwa ekologicznego lub ich kontynuację. Dopłaty należą się za ekologiczne prowadzenie np. upraw rolniczych, jagodowych, warzywnych, paszowych. Kwota dopłat ekologicznych dla małych gospodarstw (mniej niż 10 ha użytków rolnych) wynosi niezależnie od rodzaju produkcji 1640 zł/ha [12]. Dla większych gospodarstw kwoty są uzależnione od rodzaju upraw i wynosiły w 2023 roku od 1043 zł/ha w okresie konwersji do 3105 zł/ha po jego zakończeniu. Dodatkowo za prowadzenie zrównoważonej produkcji roślinno-zwierzęcej należy się 573 zł/ha [12].
Powyższe dopłaty ekologiczne przyznawane są, o ile prowadzi się produkcję ekologiczną zgodnie z zasadami określonymi w przepisach krajowych i unijnych oraz spełni się szereg wymagań. Należą do nich m.in. [12]:
- przeznaczenie min. 30% zbioru do sprzedaży lub przetwórstwa;
- posiadanie zwierząt w określonej dla każdego z rodzaju upraw obsadzie;
- działanie zgodnie z posiadanym planem działalności ekologicznej.
„Produkt ekologiczny” – znak zielonego listka
Aby gospodarstwo ekologiczne mogło umieszczać na swoich produktach europejskie logo rolnictwa ekologicznego (Euroliść), powinno poddać się procesowi certyfikacji, który obecnie przeprowadza w Polsce 13 jednostek [12] [14]. Sprawdzają one, czy są przestrzegane zasady, jakie musi spełniać ekologiczne gospodarstwo rolne, i czy można uznać, że w efekcie wytwarzany jest produkt ekologiczny. Produktem ekologicznym mogą być żywe lub nieprzetworzone produkty rolne, a także te przetworzone (pasze i żywność ekologiczna), które składają się z produktów ekologicznych w przynajmniej 95% [1].
Po pozytywnym przejściu dość restrykcyjnego procesu certyfikacji gospodarstwo zostaje wpisane do wykazu producentów ekologicznych i dopiero od tego momentu może sygnować swoje produkty Euroliściem (zielony prostokąt z białymi gwiazdkami tworzącymi zarys listka) [1] [4].
Jak wszystko, także logo rolnictwa ekologicznego ma swoje plusy i minusy. Z jednej strony żywność z takim znakiem można sprzedawać po wyższej cenie, z drugiej należy utrzymywać surowe standardy produkcji ekologicznej i poddawać się kontrolom, które to zweryfikują.
Źródła
[1] https://sir.cdr.gov.pl/wp-content/uploads/2023/03/ROLNICTWO-EKOLOGICZNE-A-OCHRONA-SRODOWISKA.pdf
[3] https://www.gov.pl/web/ijhars/dane-o-rolnictwie-ekologicznym
[4] https://www.gov.pl/web/ijhars/rolnictwo-ekologiczne
[5] https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU20220001370/U/D20221370Lj.pdf
[6] https://www.wodr.poznan.pl/doradztwo/srodowisko/korzysci-i-wyzwania-rolnictwa-ekologicznego
[7] https://www.okiemrolnika.pl/rolnictwo-ekologiczne-zasady-czym-sie-rozni-od-tradycyjnego
[8] https://www.ppr.pl/ekologia/rolnictwo-ekologiczne/roznice-miedzy-konwencjonalnym-a-ekologicznym-1778
[9] https://sir.cdr.gov.pl/wp-content/uploads/2023/03/ROLNICTWO-EKOLOGICZNE-A-OCHRONA-SRODOWISKA.pdf
[10] https://biokurier.pl/ekorynek/swiatowy-rynek-zywnosci-ekologicznej-dane/
[12] https://www.gov.pl/web/rolnictwo/rolnictwo-ekologiczne2
[14] https://www.national-geographic.pl/artykul/gospodarstwa-ekologiczne
[16] https://agridata.ec.europa.eu/extensions/DashboardPrice/OrganicPricesTrends.html https://pixel.welcomesoftware.com/px.gif?key=YXJ0aWNsZT00YWY5ZmY0NjRjY2UxMWVmOGQwZTIyMTJiZGNlOGYxOQ==
