Susza w rolnictwie to problem, który niestety będzie w przyszłości narastał – dlatego koniecznością w gospodarstwie staje się racjonalne gospodarowanie wodą. Już teraz warto pomyśleć o zwiększaniu retencji wodnej, korzystaniu z szarej wody, odpowiedniej agrotechnice i nawadnianiu. W poniższym artykule kilka wskazówek o tym, jak radzić sobie z nawracającą suszą w rolnictwie.
Susza rolnicza – prognozy dla polskich gospodarstw
Nie ma ucieczki przed koniecznością racjonalnego gospodarowania wodą w gospodarstwie rolnym. Według raportu NIK z 2021 roku, prawie 40% obszarów leśnych i rolnych jest zagrożonych suszą rolniczą w stopniu silnym lub ekstremalnym [5]. Zmiana klimatu i związana z nim susza w rolnictwie to już w Polsce fakt. Corocznie pojawia się problem z odnowieniem zasobów wód w glebie i brakami wody już na początku wiosny, suszą podczas wegetacji roślin oraz nierównomiernym rozkładem opadów [4]. Lepiej nie będzie. Można się spodziewać, że powyższe zjawiska staną się normą [1], a sytuacja z roku na rok będzie gorsza. Niestety są i takie prognozy, które mówią o zmniejszeniu opadów w okresie letnim o 40%! [9]
Racjonalne gospodarowanie wodą, czyli jak reagować na suszę w rolnictwie?
Dobra informacja jest taka, że są sposoby na przygotowanie gospodarstwa rolnego na pogłębiający się kryzys wodny. Do najważniejszych obszarów reagowania na suszę w rolnictwie należą [2]:
- odpowiednia dbałość o glebę i zwiększanie retencji wodnej w glebie (maksymalizacja zatrzymywania i odzyskiwania wody),
- stosowanie zabiegów agrotechnicznych, które zwiększają odporność upraw na suszę,
- zmiana upraw na takie gatunki i odmiany, które mają mniejsze wymagania wodne i lepiej reagują na suszę. Rozwiązaniem może być zmiana upraw jarych na oziminy, ponieważ w większym stopniu korzystają z wód pozimowych a ich plonowanie jest mniej zależne od suszy letniej. Drugim rozwiązaniem jest przejście na uprawę roślin odporniejszych na stres wodny i termiczny ( sorgo, słonecznik, soja, lucerna) [8],
- zwiększanie tzw. małej retencji wodnej przez gromadzenie wody na terenach rolniczych. Tu rozwiązaniem jest zachowanie naturalnych bagien, mokradeł, zakładanie oczek wodnych, stawów, zadrzewienia i zalesienia, TUZ, poplony i międzyplony [4], jak również zbieranie wody opadowej w zbiornikach [7],
- oszczędzanie wody przez korzystanie z wód opadowych oraz z odzyskiwanej i szarej wody (woda bez fekaliów, pochodząca np. z mycia lub prania, może być wykorzystywana do sprzątania i mycia sprzętu rolniczego) [6],
- używanie instalacji i urządzeń, które oszczędzają wodę,
- oszczędzanie wód podziemnych,
- modernizacja melioracji,
- precyzyjne i wodooszczędne nawadnianie.
Na początek warto się przyjrzeć tym działaniom, które stosunkowo niskim kosztem mogą przyczynić się do racjonalnej gospodarki wodnej w rolnictwie.
Jak zwiększyć odporność na suszę rolniczą dzięki zabiegom agrotechnicznym?
Właściwie prowadzona agrotechnika może poprawić racjonalne gospodarowanie wodą poprzez cztery główne działania [3]:
- Zabiegi na rzecz zmniejszania poboru wody przez rośliny. Duże znaczenie ma nawożenie fosforem i dbałość o odpowiednie pH (wspiera rozwój systemu korzeniowego) oraz potasem (reguluje parowanie wody przez aparaty szparkowe). Ważne są także: ochrona roślin przed agrofagami (osłabione rośliny mają zwiększoną transpirację wody) oraz odchwaszczanie już od wczesnych etapów rozwojowych (czyli eliminowanie niepotrzebnych, konkurencyjnych dla upraw, dodatkowych poborów wody).
- Ułatwianie poboru wody z głębszych warstw gleby przez głęboszowanie (spulchnianie nadmiernie zagęszczonych głębszych warstw gleby).
- Zwiększanie retencji wodnej przez ograniczanie parowania wody, czemu sprzyjają zabiegi agrotechniczne przyspieszające zwarcie się łanów roślin uprawnych. Działania te obejmują, np. przestrzeganie optymalnych terminów i gęstości siewu, właściwe przygotowanie gruntu, używanie najlepszego materiału siewnego.
- Zwiększanie retencji wodnej przez lepsze wiązanie wód opadowych, czemu służy spulchnianie wierzchniej warstwy gleby, np. przez bronowanie lub spulchnianie międzyrzędzi.
Warto też zwrócić uwagę na zawartość próchnicy w glebie. Gleba najlepiej broni się przed suszą, jeśli jest bogata w próchnicę. Ta bowiem ma ogromną zdolność do pochłaniania wody. Warto więc stosować takie zabiegi agrotechniczne, które pozytywnie wpływają na zasobność gleby w próchnicę, np. naturalne i organiczne nawożenie, odpowiednia uprawa roli, międzyplony oraz uprawa roślin bobowatych [3].
Więcej na temat racjonalnego gospodarowania wodą oraz suszy w rolnictwie:
Przeciwdziałanie suszy, czyli gospodarowanie wodami w rolnictwie (i-rolnik.pl)
Susza na horyzoncie! Straszyć czy edukować? (i-rolnik.pl)
Susza, grad zniszczyły Twoje uprawy w 2021 r.? Możesz liczyć na pomoc (i-rolnik.pl)
Inwestycje w nawadnianie w rolnictwie – co warto wiedzieć? (i-rolnik.pl)
Jak susza wpłynęła na zdrowie roślin uprawnych (i-rolnik.pl)
Źródła:
[1] https://woda.cdr.gov.pl/index.php/woda-w-produkcji-rolniczej
[2] https://woda.cdr.gov.pl/images/woda-w-produkcji/Adaptacja_gospodarki_wodnej_w_rolnictwie.pdf
[3] https://woda.cdr.gov.pl/images/woda-w-produkcji/Gospodarowanie%20woda%20w%20rolnictwie.pdf
[4] https://koalicjazywaziemia.pl/ekspertyza-woda-w-rolnictwie/
[5] https://www.wrp.pl/nik-problem-suszy-w-rolnictwie-wynika-z-lat-zaniedban/
[7] https://woda.cdr.gov.pl/index.php/przydomowa-retencja
[8] https://klimatarolnictwo.pl/index.php/adaptacja/nowe-uprawy/
[9] https://klimatarolnictwo.pl/index.php/agroklimat/agroklimat-w-polsce/