Przeczytaj, czym charakteryzują się gleby płowe i jakie są ich odmiany. Warto je poznać, ponieważ mają one kluczowe znaczenie dla bezpieczeństwa żywnościowego Polski. Zajmują niemal połowę powierzchni kraju, a ich udział w użytkach rolnych jest jeszcze większy. To, jak bardzo istotna dla polskiego rolnictwa jest gleba płowa, zostało podkreślone przez Polskie Towarzystwo Gleboznawcze, które wybrało ją na glebę roku 2023!
Gleba płowa – charakterystyka i znaczenie dla bezpieczeństwa żywnościowego Polski
W formalnej systematyce gleboznawczej gleby płowe nazywane są glebami płowoziemnymi. Jest to najczęściej spotykany rodzaj gleby w Polsce (46% wszystkich polskich gleb). Co więcej, gleba płowa ma kluczowe znaczenie dla bezpieczeństwa żywnościowego Polski [2]. Wynika to z faktu, że gleby te w większości są użytkowane rolniczo (średniej klasy gleby) i to na nich prowadzona jest większość upraw w Polsce! Warto też pamiętać, że kolejne najczęściej spotykane w Polsce rodzaje gleby to gleby rdzawe i bielicowe (wspólnie zajmują około 25% powierzchni Polski). Nie mają one znaczenia rolniczego, ponieważ znajdują się głównie w lasach [3].
Gleby płowe są typowe dla strefy wilgotnego klimatu umiarkowanego, w którym macierzystą roślinnością były lasy liściaste lub mieszane [4]. Powstają, jeżeli podłoże zawiera znaczące ilości iłów [5]. Gleby płowe charakteryzują się wysoką zawartością kationów zasadowych, a dzięki znacznej zawartości frakcji iłowej mają również dużą zdolność retencji wody. Klasyczny profil gleby płowej złożony jest z warstwy o płowej barwie i zwiększonej zawartości frakcji iłowej, położonej pod warstwą próchniczą. Warstwa ta powstaje poprzez wymywanie węglanów, kationów zasadowych i iłu w głąb gleby [2] [4] [5].
Gleby płowe – rodzaje
Ze względu na dużą różnorodność warunków, w jakich powstawały gleby płowe, poszczególne ich rodzaje różnią się od siebie właściwościami i przydatnością rolniczą.
Typowe gleby płowe
Gleba płowa typowa powstaje najczęściej na podłożu lessowym lub na glinach zwałowych i ma dobre stosunki wodne. Grunty z tym rodzajem gleby należą do dobrych gruntów rolniczych. Zwykle jest im przyznawana klasa bonitacyjna IIIa lub IIIb [2].
Próchniczne gleby płowe – lepsze od tych typowych
Płowe gleby, w których warstwa próchnicza jest bardzo dobrze wykształcona, określane są jako próchnicze. Są one bardziej zasobne w składniki pokarmowe. Najczęściej grunty rolne z taką glebą są klasyfikowane jako dobre lub średnie grunty orne w klasach II do IIIb [2].
Zerodowane
Zerodowana gleba płowa jest podobna do gleby płowej typowej, ale występuje na nachylonych stanowiskach, które stwarzają podatność na erozję wodną. W efekcie jej warstwa próchnicza może być cieńsza niż w typowej glebie płowej. Jeżeli jednak zostanie zachowana dobra kultura rolna, grunty z tą glebą są umiejscawiane, podobnie jak typowe gleby płowe, w klasie bonitacyjnej IIIa i IIIb [2].
Dwudzielne
Na piaskach pokrywowych położonych na glinach zwałowych lub lessach powstają gleby płowe dwudzielne. Warstwa powierzchniowa jest piaszczysta i bardzo przepuszczalna, więc grunty z taką glebą mają słabe zdolności retencji wodnej. W efekcie są one zaliczane najczęściej do klasy bonitacyjnej IVa lub IVb. Wyjątkowo, gdy grubość warstwy piaszczystej wynosi ok. 50 cm, są przypisywane do klasy gleby IIIb [2].
Lamellowe
Na podłożu piasku z domieszką materiałów ilastych lub gliniastych powstają gleby płowe lamellowe. W wyniku procesów wymywania tworzą się warstwy (lamele) o większej lub mniejszej zawartości frakcji iłowych i gliniastych. Warstwy te, wzbogacone we frakcje drobnoziarniste, mają zdolność zatrzymywania wody, dzięki czemu gleby lamellowe mają lepsze zdolności retencyjne niż typowe gleby piaskowe. Grunty rolne z tym rodzajem gleby należą zazwyczaj do klasy bonitacyjnej IVb lub V – jako słabe grunty orne [2].
Zbrunatniałe
Zbrunatniałe gleby płowe to odmiana o nieco innym niż typowy wyglądzie profilu glebowego. Warstwa znajdująca się bezpośrednio pod warstwą próchniczą, a nad warstwą płową, ma tu kolor bardziej nasycony, podobny do gleby brunatnej. Ten rodzaj gleby z punktu widzenia użyteczności rolniczej jest bardzo podobny do typowej gleby płowej i należy najczęściej do klasy bonitacyjnej IIIa i IIIb [2].
Rdzawe – gleby płowe obfitujące w żelazo
Nazwa rdzawej gleby płowej ma związek z jej kolorem. Pod poziomem próchniczym ma bowiem warstwę o rdzawym kolorze, który pochodzi od wytrącających się tam związków żelaza. Ten rodzaj gleby powstaje na podłożu o nieco gorszych warunkach wodnych niż typowa gleba płowa, co skutkuje mniejszą przydatnością rolniczą. Dlatego też grunty rolne z rdzawą glebą płową należą zwykle do klasy bonitacyjnej IIIb i IVa, a nawet IVb [2].
Wertikowe
Gleby wertikowe powstają na materiale macierzystym o dużej zawartości minerałów pęczniejących we frakcji iłowej, pod powierzchniową warstwą próchniczą. Wartość rolnicza takich gleb jest podobna jak typowej gleby płowej. W zależności od grubości warstwy próchniczej i warunków wodnych ten rodzaj gleby może należeć do klasy bonitacyjnej od II do IVa [2].
Zbielicowane – gleby płowe bez wartości rolniczej
Zbielicowane gleby płowe nie mają wartości rolniczej. Powstają na terenach, na których naturalne lasy liściaste lub mieszane zostały zastąpione przez długotrwałe monokultury lasów iglastych (najczęściej sosnowych). Wynikające z tego długotrwałe zakwaszenie gleby spowodowało wymywanie kationów zasadowych i ich bielicowanie [2].
Podmokłe
Podmokłe gleby powstają na terenach, gdzie okresowo lustro wody gruntowej jest na poziomie powyżej 50 cm pod powierzchnią. Prowadzi to do wytworzenia cech o charakterze gruntowo-glejowym sięgających nawet warstw powierzchniowych. Tego rodzaju użytki rolne, jeżeli są zmeliorowane, są uznawane za średnie grunty orne, klasy IVa lub IVb. Grunty niezmeliorowane mogą być zaliczane do klasy V [2].
Gruntowo-glejowe
Gleby gruntowo-glejowe są podobne do podmokłych, ale ze względu na głębsze położenie maksymalnego poziomu wód gruntowych (niżej niż 80 cm pod powierzchnią) oglejenie nie występuje w warstwie powierzchniowej. Grunty orne z taką glebą mogą być umieszczane w klasie bonitacyjnej IIIb i IVa, pod warunkiem uregulowania stosunków wodnych [2].
Opadowo-glejowe
Gleby opadowo-glejowe powstają na podłożu słabo przepuszczalnym. Mają cechy podobne do gleb gruntowo-glejowych. Różnica wynika z charakteru okresowego nasycenia wodą, która w wypadku gleb opadowo-glejowych pochodzi z opadów lub roztopów. Jeżeli zostanie przeprowadzona melioracja, użytki rolne z taką glebą mogą być zaliczane nawet do klasy bonitacyjnej IIIb, w przeciwnym razie będzie to gleba klasy IVa i IVb [2].
Zaciekowe
Gleby typu zaciekowego posiadają charakterystyczne piaszczyste fragmenty z wymytą warstwą iłową (tzw. zacieki). Mogą one występować w obrębie innych odmian gleby płowej. Nie wpływają na wartość gruntu rolnego, która jest określana na podstawie dominującego podtypu [2].
Gleby płowe a rodzaje upraw
Odmiany: próchnicza, typowa, zerodowana, zbrunatniała i wertikowa gleby płowej należą do klas dobrych i średnich. Są to grunty orne, które nadają się pod najbardziej wymagające uprawy, takie jak pszenica czy burak cukrowy, a także pod koniczynę czerwoną, lucernę siewną, rzepak ozimy, bobik czy wykę jarą [6] [7].
Pozostałe rodzaje gleb płowych są klasyfikowane niżej. Warianty podmokłe, gruntowo-glejowe i opadowo-glejowe mogą być zaliczone do kompleksu pastewnego i jako takie najlepiej nadają się pod uprawy kukurydzy, słonecznika, mieszanek pastewnych roślin jednorocznych i wieloletnich oraz owsa [6] [7].
W przypadku wariantów podmokłych można podnieść klasę bonitacyjną gruntu poprzez uregulowanie stosunków wodnych. Wariant zbielicowany gleby płowej nie ma wartości rolniczej.
Źródła
[2] http://www.ejpau.media.pl/PDFy/systematyka-gleb-polski-wyd%206.pdf
[3] https://www.wrp.pl/swiatowy-dzien-gleby-2/
[4] https://www.ekologia.pl/slownik/gleby-plowe/
[5] https://www.encyklopedialesna.pl/haslo/gleby-plowe/
[6] Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 12 września 2012 r. w sprawie gleboznawczej klasyfikacji gruntów. Dziennik Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa, dnia 14 listopada 2012 r. Poz. 1246.
[7] https://www.rynek-rolny.pl/artykul/klasy-bonitacyjne-gleby-oceniamy-wartosc-ziemi-uprawnej.html