Uprawa orzecha włoskiego nie jest ani trudna, ani pracochłonna. Aby jednak cieszyć się udanym zbiorem, warto poznać jej kluczowe zasady. Przeczytaj, jak sadzić i kiedy przycinać orzecha włoskiego. Jakie są choroby orzecha włoskiego? Kiedy zbierać i jak suszyć orzechy włoskie? Sięgnij do artykułu i ciesz się własnym zbiorem najzdrowszych orzechów na świecie!
Orzech włoski – drzewo, które dorasta do 30 m!
Ze względu na dogodne warunki klimatyczne uprawa orzechów włoskich rozpoczęła się na terenie Polski już w średniowieczu. Obecnie orzech włoski jest wykorzystywany jako źródło wysokiej jakości drewna i najzdrowszych orzechów na świecie [1] [2]. Decydując się na uprawę orzecha włoskiego, warto zdawać sobie sprawę z jego specyficznych cech [1] [2] [3] [4]:
- dorasta do 18-30 m wysokości i 12-20 m szerokości korony;
- jego korzeń sięga do 10 m w głąb ziemi;
- na pełne zbiory trzeba czekać 30-50 lat. Pierwsze pojawiają się po ok. 7 latach (przy odmianach szczepionych czasem wystarczy 3-5 lat).
Orzech włoski – odmiany
Odmiany orzecha włoskiego należy wybierać pod kątem przeznaczenia: na drewno czy na owoce, do przydomowego ogrodu czy do plantacji. Warto też zwrócić uwagę na indywidualne cechy odmian, ponieważ różnią się one od siebie np. odpornością na przemarzanie, siłą wzrostu, plennością, wielkością i stopniem wypełnienia orzechów, łatwością ich suszenia [3] [5].
W uprawie amatorskiej popularnością cieszy się zwłaszcza orzech włoski Jacek, który rodzi ogromne owoce. Stąd też jego potoczna nazwa – orzech włoski gigant. Orzech włoski Jacek to silnie rosnące, rozłożyste, odporne na choroby i mróz drzewo, które dobrze plonuje nawet na gorszych glebach [5].
Do towarowej uprawy polecane są odmiany orzecha włoskiego nadające się do mechanicznego zbioru i łatwe w suszeniu, np. orzech włoski Broadview, Franquette, Lake, Mars, Zygmunt U 02 i U 16. Co ważne, do plantacji orzechów nadają się jedynie drzewa szczepione, gdyż tylko takie gwarantują duże, dobrej jakości plony łatwych w łuskaniu orzechów [8].
Do Krajowego rejestru CEBORU wpisane są odmiany orzecha włoskiego: Dodo, Resovia, Targo, W20131 oraz Zygmunt.
Gdzie, kiedy i jak sadzić orzecha włoskiego?
Orzech włoski najlepiej się rozwija na glebie głębokiej (60-80 cm), przepuszczalnej i obfitującej w wapń [1]. Preferuje ziemie piaszczysto-gliniaste i gliniaste oraz słoneczne, osłonięte miejsca, w których jego kwiaty będą chronione przed przemarzaniem. Nie znosi mocno kwaśnych (pH poniżej 5) i podmokłych stanowisk [1].
Ze względu na swoje rozmiary w uprawie amatorskiej orzech włoski powinien być sadzony w sporej odległości od innych roślin. Przy zakładaniu sadu zalecana rozstawa dla orzecha włoskiego wynosi 10 × 10 m [8].
Sadzenie orzecha włoskiego najlepiej wykonać jesienią, a sadzonki powinny pochodzić z kwalifikowanych szkółek [6]. Przed ich posadzeniem warto zlustrować bryłę korzeniową, usunąć wszelkie uszkodzone korzenie, nadać jej regularny kształt i solidnie zmoczyć [6] [8]. Sadzonki orzecha włoskiego umieszcza się w dołkach na tyle dużych, aby ich korzenie można było swobodnie rozłożyć. Orzech włoski powinien być sadzony na takiej głębokości, na jakiej rósł w szkółce [8]. W przypadku drzewek szczepionych głębokość dołka należy dobrać w taki sposób, aby ślad szczepienia nie znajdował się pod ziemią. Po sadzeniu drzewko należy obficie podlać wodą oraz wykonać wokół niego kopczyk na tyle wysoki, aby okrywał kilka pąków powyżej miejsca szczepienia [6] [8].
Jak i kiedy przycinamy orzech włoski?
Pierwsze cięcie orzecha włoskiego można wykonać od razu po posadzeniu. Pęd główny przycina się na wysokość zależną od wybranego sposobu prowadzenia drzewa. Aby uzyskać orzech wysokopienny, przycięcie orzecha włoskiego wykonuje się na wysokości 2 m, dla niskopiennego – 1,5 m (to minimalna wysokość dla korony orzecha włoskiego) [7] [8].
Kształtujące koronę cięcia orzecha włoskiego mogą być kontynuowane w ciągu 2-5 lat po posadzeniu, a pędy wycina się, zanim osiągną 5 cm średnicy (potem rany znacznie gorzej się goją). Przycinanie orzecha włoskiego w kolejnych latach wykonywane jest jedynie w celach sanitarnych, o ile zachodzi taka potrzeba. Usuwać należy gałęzie rosnące w dół, uszkodzone lub krzyżujące się. Uwaga: maksymalnie można wyciąć tylko 1/3 objętości korony [8].
Wiele kontrowersji budzi kwestia, kiedy przycinać orzecha włoskiego. Ze względu na proces gojenia się praktycy zalecają [8]:
- dla większych cięć – okres od połowy maja do początku czerwca;
- dla drobnych zabiegów – lato do końca sierpnia;
- pogoda powinna być sucha, ciepła (ale nie upalna).
Kolejną kwestią jest technika, jaką należy wykonać przycięcie orzecha włoskiego [8]. Najwłaściwsze jest cięcie orzecha włoskiego techniką bezczopową „na obrączkę”. Cięcie na czop przeprowadza się jedynie przy niesprzyjających warunkach pogodowych i pilnej konieczności usunięcia gałęzi (np. z powodu uszkodzenia po burzy). Czopy należy wycinać techniką „na obrączkę” od razu po nadejściu sprzyjającej pogody [8].
Choroby orzecha włoskiego i ich zwalczanie
Choroby orzecha włoskiego zwykle nie wpływają w poważny sposób na jego plon.
Pierwszym wyjątkiem od tej zasady jest bakteryjna zgorzel orzecha włoskiego. Zwalczanie tej choroby polega na [1] [9]:
- usuwaniu i paleniu porażonych pędów;
- dezynfekcji użytych w tym celu narzędzi;
- wykonywaniu zapobiegawczego oprysku Miedzianem 50 WG lub Miedzianem Extra 350 SC (maksymalnie raz w sezonie, przed kwitnieniem).
Uwaga: obecnie nie są dozwolone żadne preparaty do wykonywania oprysków po kwitnieniu [1] [9]. Bakteryjna zgorzel orzecha włoskiego jest wywoływana przez zimującą w pąkach bakterię Xanthomonas juglandis. Atakuje ona pędy, liście i owoce już na początku okresu wegetacji, a sprzyja jej wysoka wilgotność i temperatura w zakresie 16-29˚C. Bakteria przenosi się na kolejne drzewa z pyłkiem i może doprowadzić do obniżenia plonów o 80% [2] [8].
Drugą najgroźniejszą chorobą jest antraknoza orzecha włoskiego. Zwalczanie polega w tym przypadku na [1] [9]:
- usuwaniu i paleniu opadłych liści;
- wykonywaniu profilaktycznych oprysków Miedzianem 50WG lub Miedzianem Extra 350 SC (raz w sezonie, przed kwitnieniem);
- stosowaniu Serifela w okresie od pierwszego rozwiniętego liścia do zaawansowanego etapu dojrzewania owoców;
- stosowanie: Signum 33 WG, Cobalt, Klapton 33 WG, Samar Singapur 33 WG lub Spector 33 WG IP (od początku fazy kwitnienia, do końca fazy rozwoju owocu, maksymalnie 2 razy w sezonie).
Antraknoza orzecha włoskiego wywoływana jest przez zimujące w opadłych liściach grzyby Gnomonia leptostyla, a typowymi objawami są pojawiające się na owocach i liściach nekrozy. W zaawansowanym stadium następuje opadanie liści, czernienie owoców, a nawet zamieranie całych roślin [2].
Orzechy włoskie – kiedy zbierać?
Można uznać, że orzech włoski jest gotowy do zbiorów, jeśli owoce zaczynają spadać na ziemię, a ich zielona skórka się otwiera. Uwaga: żeby nie doprowadzić do spadku jakości orzechów, należy je jak najszybciej usuwać z ziemi [8]. Zwykle zbiór orzechów przeprowadza się od połowy października do końca listopada, a z jednego drzewa uzyskuje się maksymalnie ok. 18 kg suchych orzechów. Warto przy tym pamiętać, że pełnię plenności orzech osiąga po 30-50 latach. Dziesięcioletni orzech włoski rodzi ok. 5 kg orzechów, a dwudziestoletni ok. 10 kg [2].
Jak suszyć orzechy włoskie?
Hobbistycznie uprawiane orzechy włoskie są zwykle suszone naturalnie, a do pełnego wysuszenia potrzebują ok. 2 tygodni. Uwaga: w przypadku wielkoowocowych odmian orzecha włoskiego (np. orzech włoski Jacek) konieczne jest umycie plonów od razu po ich zbiorze. Bez tego zabiegu orzechy szybko pleśnieją. Trzeba też pamiętać, że tego typu orzechy należy suszyć jednowarstwowo i często je mieszać [8].
W towarowej uprawie orzechów włoskich suszenie bywa też wspomagane nawiewem powietrza, przy czym temperatura nie może przekraczać 43˚C (wyższa powoduje utratę aromatu i przyspiesza jełczenie jąder orzechów). Towarowe odmiany orzecha włoskiego mogą być suszowe wielowarstwowo i krócej niż odmiany wielkoowocowe [8].
Źródła
[2] https://www.agrolesnictwo.pl/wp-content/uploads/2021/03/03_Orzech_wloski_Print.pdf
[5] https://poradnikogrodniczy.pl/orzech-wloski-odmiany-uprawa-sadzenie-ciecie.php#google_vignette
[6] https://www.rynek-rolny.pl/artykul/jak-sadzic-orzecha-wloskiego-oto-garsc-cennych-porad.html
[7] https://www.rynek-rolny.pl/artykul/doradzamy-jak-poprawnie-ciac-orzech-wloski.html
[8] Uprawa orzechów włoskich. Anna Jankowska. Urzejowice, styczeń 2013 r.
[9] PROGRAM OCHRONY ORZECHA WŁOSKIEGO, Skierniewice 2025, https://www.agrofagi.com.pl/139,metodyki-integrowanej-ochrony-roslin