Uprawa tytoniu jest wyjątkowa pod względem technicznym i prawnym. W artykule zebrano najważniejsze informacje o tym, jakie wymagania ma tytoń szlachetny. Jak należy pielęgnować plantację tytoniu papierosowego? Jakie są dopłaty do tytoniu niezwiązane z produkcją? Przeczytaj i dowiedz się, na czym polega uprawa tytoniu w Polsce!
Tytoń – roślina ciepłolubna o cennych i wrażliwych liściach
Tytoń szlachetny to wysoka, jara, jednoroczna i dwuliścienna roślina spokrewniona z ziemniakiem i bakłażanami (rodzina psiankowate) [2]. Jest uprawiany dla liści, które mają różne wartości technologiczne, więc wymagają segregowania. Najcenniejsze są środkowe liście tytoniu, których na jednej roślinie jest zaledwie 6-8. Ze względu na właściwości i przeznaczenie liści wyróżnia się pięć odmian użytkowych tytoniu. W Polsce 95% powierzchni upraw zajmują dwie odmiany tytoniu papierosowego (Virginia i Burley), a 80% powierzchni znajduje się jest w województwach podkarpackim i lubelskim [10].
Uprawa tytoniu szlachetnego wymaga ciepłego klimatu i temperatur 18-25°C. Niższe temperatury powodują zahamowanie wzrostu roślin. Z tego też względu plantacje tytoniu nie są umiejscawiane na terenach zagłębionych, z podwyższonym ryzykiem wystąpienia niższych temperatur i przymrozków. Te ostatnie są szczególnie niebezpieczne, ponieważ uszkadzają liście tytoniu i zmniejszają ich wartość rynkową [1] [3]. Negatywny wpływ na wartość rynkową liści tytoniu mają także [2]:
- przedłużające się susze;
- niedostateczne nawodnienie podczas tworzenia się pąków kwiatowych i na początku kwitnienia oraz nadmierne opady podczas całego okresu wegetacji;
- zbyt silne, niosące piasek wiatry lub grad.
Uprawa tytoniu w pigułce
Uprawa tytoniu to czasochłonny, pracochłonny i wymagający proces, który ma inny przebieg w zależności od grupy użytkowej tytoniu. Różnice dotyczą wszystkich etapów uprawy, od wymagań odnośnie do gleby aż po zbiór. Jedynie niektóre aspekty są wspólne dla wszystkich rodzajów tytoniu [1].
Gleba i przedplon
Odczyn gleby pod uprawę tytoniu powinien być kwaśny, z pH 5,1-6,5. Obojętny lub zasadowy odczyn obniża jakość liści tytoniu [2].
Tytoń jasny typu Virginia najlepiej udaje się na glebach przepuszczalnych i piaszczystych. Pod plantację tytoniu odmiany Burley lepiej wybrać gleby piaszczysto-gliniaste i średnio ciężkie [1].
Nie należy uprawiać tytoniu na tym samym polu rok po roku, podobnie jak nie należy tego robić po innych roślinach psiankowatych. Właściwym przedplonem są zaś [2]:
- zboża i kukurydza – dla uprawy tytoniu papierosowego jasnego;
- rośliny motylkowe, okopowe oraz rzepak – dla tytoni ciemnych.
Sadzonki tytoniu
Sadzonki tytoniu produkowane są pod osłonami, na wypełnionych substratem torfowym wielokomorowych tacach, które umieszcza się w ziemi inspektowej lub w mieszance kompostu i piasku. Nasiona tytoniu wysiewa się w trzeciej dekadzie marca. W trakcie kiełkowania optymalna temperatura to 21-27°C [3].
Sadzonki przenosi się na pola w pierwszej połowie maja. Rozstaw rzędów dla tytoniu papierosowego jasnego zwykle wynosi 80-90 cm, a dla ciemnego i tytoniu Burley – 90-100 cm [2].
Nawożenie uprawy tytoniu
W uprawie tytoniu papierosowego doskonale sprawdza się obornik do jesiennego przyorania [2]. Na plantacjach tytoniu ciemnego i Burley rozrzuca się 30-40 t obornika/ha, a pod tytoń jasny 15-20 t/ha. Również dawki głównych mikroelementów są inne dla poszczególnych odmian i wynoszą przykładowo dla tytoniu [2]:
- jasnego – azot 20-40 kg/ha, potas 120-150 kg/ha, fosfor do 90 kg/ha;
- ciemnego – azot 80-120 kg/ha, potas 120-160 kg/ha, fosfor 90-125 kg/ha.
Warto też pamiętać, że uprawa tytoniu wymaga monitorowania poziomu boru i magnezu. Ich niedobory uzupełnia się, stosując superfosfat borowy lub magnezowy [2].
Pielęgnacja tytoniu
Uprawa tytoniu papierosowego odwdzięczy się wysokim plonem, o ile będzie właściwie pielęgnowana. Do najważniejszych zabiegów należą [2] [3]:
- spulchnianie międzyrzędzi;
- odchwaszczanie;
- redlenie (obsypywanie glebą dolnych części łodygi tytoniu);
- ogławianie i pasynkowanie (usuwanie kwiatostanu i bocznych odrostów);
- usuwanie bezwartościowych liści (spodaków).
Nie należy też zapominać o zwalczaniu szkodników (np. mszyc, rolnic i wciornastka tytoniowca) oraz chorób tytoniu. Niestety lista zagrożeń jest długa i obejmuje patogeny:
- bakteryjne (np. plamistość liści);
- grzybopodobne (np. mączniak rzekomy);
- grzybowe (np. czarna zgnilizna korzeni tytoniu, rizoktonioza tytoniu, zgnilizna twardzikowa);
- wirusowe (np. wirusy mozaiki tytoniu i smugowatości).
Zbiór i suszenie tytoniu
Liście tytoniu dojrzewają sukcesywnie, więc taki też jest ich zbiór. Na plantacjach tytoniu papierosowego jasnego odbywa się on w 6-7 turach, a dla odmian Burley w 4-5 turach.
Zebrane liście poddawane są suszeniu. Liście tytoniu papierosowego jasnego nawleka się na sznury albo na wieszaki igłowe i na 5 dni przenosi do suszarni. Początkowo temperatura suszenia ustawiana jest na 30-35°C, a następnie stopniowo zwiększana do 70-90°C. Suszenie tytoniu papierosowego ciemnego przeprowadzane jest w zadaszonych wiatach bez pomocy urządzeń grzewczych i trwa 30-45 dni [1].
Uprawa tytoniu w Polsce – wymagania prawne
W Polsce zarówno uprawa tytoniu, jak i produkcja oraz zbycie surowca suszu tytoniowego podlegają ścisłym regulacjom.
Zanim rozpocznie się uprawę tytoniu, należy uzyskać urzędowe pozwolenie na tę działalność oraz wpis do prowadzonego przez KOWR rejestru producentów surowca tytoniowego. Wniosek o wpis znajduje się na https://erolnik.gov.pl/#/. KOWR prowadzi także nadzór nad uprawą tytoniu, w tym kontrole plantacji tytoniu. Podlegają im wszyscy producenci rolni, którzy prowadzą uprawę tytoniu oraz produkują i zbywają surowiec tytoniowy [4].
Do 15 maja każdego roku kalendarzowego producenci surowca tytoniowego muszą przekazać do rejonowych oddziałów KOWR informację o produkcji i zbyciu surowca tytoniowego [5]. Konieczne jest też zgłaszanie do KOWR wszelkich zmian w danych zawartych we wpisie do rejestru oraz w informacji o produkcji i zbyciu surowca tytoniowego w terminie do 30 dni od dnia wystąpienia tejże zmiany [4].
Uprawa tytoniu w Polsce – dopłaty do tytoniu niezwiązane z produkcją
W 2025 roku nabór wniosków do interwencji „Płatność niezwiązana do tytoniu” będzie miał miejsce od 15 marca do 15 maja [6]. Wysokość tej płatności jest proporcjonalna do produkcji tytoniu w 2018 roku i przysługuje rolnikom, którzy [9]:
- w 2018 roku byli wpisani do prowadzonego przez KOWR rejestru producentów surowca tytoniowego;
- otrzymują podstawowe wsparcie dochodów.
W 2024 roku dopłata do tytoniu niezwiązana z produkcją wynosiła 2,52 zł/kg [8].
Źródła
[1] https://www.wodr.poznan.pl/doradztwo/produkcja-roslinna/poradnik-uprawy-tytoniu
[2] https://www.rynek-rolny.pl/artykul/uprawa-tytoniu-w-polsce-wszystko-co-powinienes-wiedziec.html
[3] „Metodyka integrowanej ochrony tytoniu”, IUNG Puławy, Apoloniusz Berbeć, Teresa Doroszewska.
[4] https://www.gov.pl/web/kowr/broszuraulotka
[5] https://www.gov.pl/web/kowr/monitorowanie-oraz-nadzor-nad-uprawa-tytoniu-oraz-produkcja-i-zbyciem-surowca-tytoniowego
[7] https://www.gov.pl/web/rolnictwo/platnosc-niezwiazana-do-tytoniu
[9] Plan Strategiczny dla WPR 2023-2027
[10] https://www.trade.gov.pl/aktualnosci/polska-drugim-eksporterem-wyrobow-tytoniowych-na-swiecie/