Spis treści

Finanse

Gospodarstwo

Historia

Konie

Maszyny rolnicze

Rolnictwo na świecie

Ubezpieczenia

Uprawy

Zwierzęta

Rolnictwo ekologiczne – kluczowe zasady i praktyki

Artykuł zawiera opis najważniejszych zasad rolnictwa ekologicznego wraz z przykładami. Przypomina, jak duże znaczenie dla ochrony środowiska mają takie praktyki jak wsiewki śródplonowe, międzyplony i płodozmian. Wskazuje, jak w ekologiczny sposób przeprowadzić odchwaszczanie, chronić uprawy oraz jak zapewnić im odpowiednie nawodnienie. Warto przeczytać i wiedzieć!

Rolnictwo ekologiczne – podstawowe cele, nakazy i zakazy

Ochrona środowiska naturalnego i klimatu należą do głównych celów rolnictwa ekologicznego. Dlatego zakazane jest używanie takich substancji jak regulatory wzrostu roślin, pestycydy, syntetyczne nawozy mineralne, dodatki do pasz oraz GMO. Praktyki stosowane w gospodarstwach ekologicznych mają w jak największym stopniu wspierać bioróżnorodność, poprawiać żyzność gleby i chronić jakość wody [1] [17].

Żyzna gleba – chroniona przed erozją i zagęszczaniem

Podstawową zasadą ekologicznej uprawy ziemi jest stosowanie takich zabiegów agrotechnicznych, które nie powodują jej zagęszczania ani erozji [2]. Uprawa roli w rolnictwie ekologicznym oznacza więc [7]:

płytkie odwracanie wierzchniej warstwy gleby;
głębokie spulchnianie;
unikanie odwracania warstw głębszych, które prowadzi do wymywania minerałów, wysuszania i erozji gleby i zaburzenia równowagi biologicznej.

Taki sposób uprawy wymaga stosowania bogatego parku maszynowego, w którym oprócz pługa, brony, grubera czy obsypnika znajdą się też głębosze i różne zestawy kultywatorów [6] [7].

Dobrą praktyką jest również zapobieganie zbrylaniu się ziemi. Służy temu podorywka przed siewem ozimin wykonywana jak najszybciej po zbiorze. Im później to nastąpi, tym większe jest ryzyko utworzenia się dużych brył ziemi, a w efekcie nierównomiernego wzrostu roślin i spadku plonów [7]. Co ważne, takie same szkody może przynieść zbyt wczesne rozpoczęcie przygotowania roli pod uprawy jare [7].

Płodozmian a rolnictwo ekologiczne

W przestawianiu się na rolnictwo ekologiczne pierwszym ruchem powinno być zaplanowanie wieloletniego płodozmianu. Właściwie prowadzone zmianowanie zwiększa bowiem aktywność biologiczną gleby i jej żyzność. Aby tak się stało, wskazane jest naprzemienne uprawianie roślin [18]:

o innych potrzebach wodnych, pokarmowych i odporności na zachwaszczenie;
zacieniających glebę (peluszka, wyka i groch) i niezacieniających jej (okopowe, warzywa, wczesne zboża, trawy);
korzeniących się płytko (zboża) i głęboko (rośliny pastewne);
zmniejszających zawartość próchnicy w glebie (zboża, kukurydza, warzywa liściaste i korzeniowe, oleiste) i ją podnoszących (bobik, grochy, koniczyna, lucerna, wyki).

W płodozmianie należy także zadbać o to, żeby uprawy roślin następczych [2] [9]:

były odpowiednio zaopatrzone w azot;
ograniczały zachwaszczenie;
zmniejszały ryzyko wystąpienia chorób i szkodników.

Zgodnie z zaleceniami ekspertów w rolnictwie ekologicznym należy stosować płodozmian wielopolowy z rotacjami co 5-6 lat i strukturę zasiewów z udziałem 25-30% roślin bobowatych, 40-60% zbóż oraz 20-25% roślin okopowych [19].

Elementem płodozmianu powinny być też międzyplony, takie jak [16] [19]:

wsiewki śródplonowe (zwykle seradela, mieszanki koniczyny z trawami);
międzyplon ozimy (np. mieszanki żyta z wyką ozimą);
międzyplon ścierniskowy (o różnorodnym składzie w zależności od warunków glebowych i klimatycznych, który pozostawiony na zimę jako mulcz ma istotne znaczenie w ograniczaniu erozji).

Dobór odmian i gatunków roślin w rolnictwie ekologicznym

Do istotnych praktyk rolnictwa ekologicznego należy właściwy dobór odmian i gatunków roślin, co oznacza [11] [14]:

dopasowanie odmian i gatunków do potrzeb gospodarstwa oraz lokalnych warunków glebowych i klimatycznych;
wybór roślin odpornych na choroby, szkodniki i lepiej konkurujących z chwastami;
poszukiwanie odmian z dobrą zdolnością do pobierania składników mineralnych z gleby i o jak najmniejszych potrzebach nawozowych;
preferowanie roślin z wysoką odpornością na stres środowiskowy, np. suszę, przymrozki i wysoką temperaturę.

Uwaga: w rolnictwie ekologicznym można używać tylko ekologicznego materiału siewnego, czyli takiego, który był wytworzony bez użycia sztucznych nawozów, pestycydów i innych środków chemicznych [6] [14]. Wykaz dostępnego ekologicznego materiału siewnego wraz z nazwą odmiany i producenta znajduje się na stronie: https://www.gov.pl/web/piorin/wykaz-materialu-ekologicznego.

Rolnictwo ekologiczne i odchwaszczanie

Zwalczanie chwastów w rolnictwie ekologicznym może być realizowane poprzez metody [2] [6]:

agrotechniczne, np.: dobór odmian, gęstość i termin siewu oraz płodozmian;
mechaniczne.

Pierwszym krokiem do agrotechnicznego zwalczania chwastów jest dobór odmian odpornych na zachwaszczenie. Przewagę zwykle mają odmiany o szybkim tempie wzrostu i krótkim okresie wegetacji.

Również odpowiedni termin siewu działa odchwaszczająco. Wpływa on bowiem na szybkość i równomierność wschodów, a tym samym na siłę konkurowania z chwastami [6]. Warto też zwrócić uwagę na gęstość siewu. Należy ją wyliczyć tak, żeby uzyskać optymalne dla danej odmiany zagęszczenie łanu, przy określonej zdolności kiełkowania oraz dostępności składników pokarmowych [6].

Regulująco na poziom chwastów działa także płodozmian, w którym rośliny odchwaszczające są uprawiane przemiennie z tymi zachwaszczającymi. Należy jednak przy tym pamiętać, że zbyt częste następstwo roślin odchwaszczających może pobudzić rozwój gatunków chwastów specjalnych [19]. Dla zwalczania chwastów mają znaczenie także: regularne zmianowanie odmian ozimych i jarych, wieloletnich i jednorocznych oraz uprawa poplonów i wsiewek, a także roślin o zwartym łanie [6].

Metody agrotechniczne mają na celu zapobieganie zachwaszczeniu, działanie interwencyjne wymaga już zastosowania metod mechanicznych, np. wałowania, a następnie bronowania przedwschodowego. W przypadku upraw warzywnych do odchwaszczania używane bywają także pielniki. Nie należy przy tym zapominać, że skuteczność mechanicznego odchwaszczania zależy też od terminu zabiegu, np. dla zbóż powinno się ono odbyć 3-4 dni po siewie [6].

Naturalne nawozy

W ekologicznych uprawach stosowane są organiczne nawozy naturalne (np. kompost, obornik, nawozy zielone). Nie używa się nawozów syntetycznych z wyjątkiem fosforowych, potasowych i wapniowych, o ile analiza gleby wykaże taką konieczność [6] [13].

Kompost i obornik należy płytko wymieszać z glebą, a nie przyorywać [13]. Ich dawki i termin podania zależą od rodzaju gleby i prowadzonej uprawy. Przykładowo zboża ozime powinno się nawozić kompostem bardzo wczesną wiosną lub pod koniec krzewienia w ilości 5-10 t/ha [6]. W przypadku zbóż i nawożenia obornikiem praktykuje się jego płytkie wymieszanie z glebą bezpośrednio pod orkę siewną w dawce 10-25 t/ha [6].

Fosfor i potas są dopuszczalne, jeżeli zawartość ich przyswajalnych form w glebie jest zbyt niska. Dawki ustala się na podstawie analizy gleby. Nawożenie wapnem służy podwyższeniu pH gleby. Zwykle nawozy wapniowe aplikuje się po poplonach na ściernisko i miesza się je z glebą w trakcie uprawek pożniwnych [6].

Nawadnianie i ochrona zasobów wodnych w rolnictwie ekologicznym

Ideą rolnictwa ekologicznego jest takie prowadzenie gospodarstwa, aby w jak najmniejszym stopniu korzystać z systemów nawadniających i chronić zasoby wodne od zanieczyszczeń [13]. To ostatnie zadanie realizowane jest dzięki zakazowi stosowania chemii rolnej. Ograniczeniu konieczności nawadniania służą zaś wszelkie praktyki zatrzymujące wodę w ekosystemie, np. [1][13]:

dbałość o tworzenie stref buforowych wzdłuż cieków wodnych (zadrzewienia i śródpolne miedze);
działania ograniczające spływ wody i jej utratę z gleby;
ochrona TUZ, bagien i terenów podmokłych;
utrzymywanie stawów i sadzawek.

W przypadku konieczności nawadniania należy przestrzegać planu zużycia wody oraz instalować takie systemy nawadniające, które oszczędzają wodę [13].

Ekologiczna ochrona roślin i dbałość o bioróżnorodność

W ochronie upraw przed szkodnikami i chorobami w rolnictwie ekologicznym wykluczone jest stosowanie większości sztucznych środków ochrony roślin (pestycydów). Głównym działaniem jest profilaktyka, w tym [6] [7] [16]:

poprawa zdrowotności roślin poprzez właściwy dobór odmian, termin siewu, płodozmian oraz dobry dostęp do substancji pokarmowych;
stosowanie barier, pułapek, uprawa roślin zwabiających i odstraszających szkodniki;
zwiększanie bioróżnorodności, dzięki której w naturalny sposób następuje ograniczenie rozprzestrzenienia patogenów i szkodników.

Dozwolone jest używanie preparatów, które zostały dopuszczone w rolnictwie ekologicznym zgodnie z rozporządzeniem wykonawczym Komisji (UE) 2021/1165, rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1107/2009 oraz rejestrem środków ochrony roślin MRiRW [6]. Wyszukiwarka tych środków prowadzona jest przez Instytut Ochrony Roślin PIB i dostępna na stronie: https://rolnictwo-ekologiczne.ior.poznan.pl/.

Źródła

[1] https://sir.cdr.gov.pl/wp-content/uploads/2023/03/ROLNICTWO-EKOLOGICZNE-A-OCHRONA-SRODOWISKA.pdf

[2] https://www.gov.pl/web/rolnictwo/rolnictwo-ekologiczne2

[3] https://www.national-geographic.pl/artykul/gospodarstwa-ekologiczne

[4] https://agriculture.ec.europa.eu/data-and-analysis/sustainability-and-organic-farming_pl

[5] Interwencja Rolnictwo ekologiczne PS WPR 2023–2027. Broszura informacyjna MRiRW

[6] https://poznan.cdr.gov.pl/catalog/uploads/2023-DOBRE-PRAKTYKI-W-ROLNICTWIE-EKOLOGICZNYM.pdf

[7] https://zpe.gov.pl/a/ekologiczna-uprawa-gleby/DRlOLS94W

[8] https://www.mojpieknyogrod.pl/artykul/10-zasad-ekologicznej-uprawy-przepis-na-ogrod

[9] https://zpe.gov.pl/a/plodozmian-w-ekologicznej-uprawie-roslin/D16ALVm6E?prevProjects=P12yNajTV

[10] https://zpe.gov.pl/a/ekologiczne-srodki-ochrony-roslin/DjJSx4OOK?prevProjects=P12yNajTV

[11] https://blog.eagronom.com/pl/rolnictwo-ekologiczne-glowne-zasady-produkcji-roslinnej