Ciekawostki o kozach

Kozy to charakterystyczne zwierzęta – lubiane przez wielu. Obdarzone są one sporym temperamentem, bywają niesforne. Co ważne, towarzyszą człowiekowi od dawien dawna.

Oto porcja kilku ciekawostek o tych zwierzętach. Po przeczytaniu artykułu wstąpisz do grona osób, które będą wiedzieć o tym, ile kóz jest na świecie, dlaczego kozy były ważne podczas II wojny światowej i czy kozia skóra ma jakiś związek z muzyką.

Zacznijmy jednak od odpowiedzi na podstawowe pytanie.

Ile kóz jest na świecie

Nie widzisz żadnej kozy w pobliżu? Jeśli nie dostrzegasz ani jednego koziego osobnika, to nie znaczy, że zwierząt tych nie ma i że spotkać można je tylko w gospodarstwach agroturystycznych. Jest ich ponad miliard rozsianych po całym świecie – a dokładnie 1126,836 mln sztuk. Krajem najbardziej zasobnym w te zwierzęta są Indie, gdzie w 2023 roku doliczono się  154,262 mln kóz [1].

Na świecie jedna koza przypada więc na 7,33 ludzi – nie oznacza to jednak, że tych sympatycznych zwierząt powinniśmy szukać u naszego sąsiada. W Polsce liczba kóz nie jest znacząca – ich pogłowie wynosiło w 2024 roku 63,5 tys. sztuk [8]. Szukanie tych zwierząt nad Wisłą może więc być wyzwaniem.

Mamy przewagę i nie zawahamy się jej użyć

Są jednak kraje, w których dosłownie koza czaić może się tuż za rogiem.

W Czadzie, państwie położonym w północnej części Afryki, kozy, przy odpowiedniej mobilizacji, w demokratyczny sposób mogłyby przejąć władzę (przy założeniu oczywiście, że dysponują prawami wyborczymi). Otóż liczba tych zwierząt przewyższa tam znacząco liczbę mieszkańców. Statystycznie na jednego człowieka przypada w Czadzie 2,34 kozy [1, 2]. Mieszkańcy tego afrykańskiego kraju muszą więc uważać, aby za bardzo nie drażnić tych przemiłych i użytecznych zwierząt.

Przodkowie kóz

Szacuje się, że kozy udomowiono 6000-9000 lat temu. Przodkami tych zwierząt są:

• koza śruboroga,
• koziorożec alpejski,
• koza bezoarowa.

Wymienione zwierzęta można było spotkać w różnych miejscach świata. Południowo-zachodnia Azja oraz tereny od Bucharu i Kaszmiru włącznie były obszarem występowania kozy śruborogiej. Koziorożca alpejskiego można było spotkać… wiadomo gdzie, bo sama nazwa na to wskazuje. Koza bezoarowa meldowała się najczęściej w Azji Mniejszej, na Krecie, Kaukazie, w Iraku, Iranie i Afganistanie [5].

Zasługi kóz dla muzyki

Kozia skóra jest ceniona i szeroko stosowana w wielu krajach. Mieszkańcy Indonezji znaleźli dla niej zastosowanie w muzyce. Kozią skórę wykorzystuje się tam do wyrobu membrany jednego z instrumentów – bębna, nazywanego lokalnie bedug [3].

Tu mięso, tam mleko

Kozy są bardzo wszechstronnymi zwierzętami. Można je hodować dla mleka, mięsa bądź skór. W krajach bogatszych zwierzęta te trzyma się głównie dla mleka, które jest cenione ze względu na swoje walory. W państwach słabiej rozwiniętych natomiast kozy to przede wszystkim źródło mięsa [5].

Potwierdzeniem tego stanu rzeczy mogą być statystyki FAO z 2023 roku. Wśród dziesięciu największych producentów mleka znaleźć można Francję, Hiszpanię i Holandię – kraje o wysokim stopniu zamożności [1]. O tym, że Francuzi lubią kozie mleko, mogliśmy się dowiedzieć choćby z komiksów o Asteriksie. Pomysłowy Gal często delektował się tym napojem (w przerwie od wlewania w siebie magicznego wywaru). Natomiast w przypadku koziego mięsa żadne państwo z kategorii zamożnych nie pojawiło się w pierwszej dziesiątce największych producentów – np. Australia zajęła dopiero 23 miejsce, a Grecja 38 [1].

Koza i wojenna zawierucha

Koza miała dość istotne znaczenie dla Polaków podczas II wojny światowej. Powód był prozaiczny – zwierzęta te nie były rejestrowane, można było nimi handlować, nawet w tajemnicy przed niemieckim okupantem. Ponadto kozie mleko nie było objęte tzw. kontyngentami – ludzie, którzy je pozyskiwali, nie musieli przymusowo oddawać jego części do mleczarni. Dla wielu rodzin, szczególnie dla tych z dziećmi, zakup kozy był więc kluczową inwestycją, ponieważ oznaczał dostęp do mleka. Dla wielu też zwierzę to miało większe znaczenie niż tracące na wartości papierowe pieniądze [6].

Ikona polskiego komiksu dziecięcego

Koza ma też swoje miejsce w naszej rodzimej kulturze. Przedstawiciel koziego rodu – Koziołek Matołek – jest jedną z najbardziej ikonicznych postaci w naszej literaturze dziecięcej. Bohater, który przez niezliczoną liczbę rysunków szukał Pacanowa, jest obecny w naszej świadomości od 1933 roku. Wtedy to Kornel Makuszyński i Marian Walentynowicz wydali swoją debiutancką książeczkę o przygodach Matołka. Był to jeden z pierwszych polskich komiksów, który od razu zyskał wielką popularność. Przygody kozła-wędrowniczka później zekranizowano, pojawiał się on też w kolorowankach, grach edukacyjnych czy komputerowych [7].

Koza w wirtualnym świecie

Całkiem niespodziewanie kozy skradły też serca wielu graczy na całym świecie. Jak do tego doszło? Pewni twórcy wpuścili do sieci filmik, w którym koza grała główną rolę, biegając w różnych, bliżej nieokreślonych kierunkach. I nagle internauci stwierdzili, że chętnie by w coś takiego zagrali. Panowie z Coffe Stain Studios przyjęli wyzwanie i tak powstała gra „Goat Simulator” [4].

Tytuł gry może sugerować, że to kolejny symulator na rynku. Nic jednak bardziej mylnego! Ta pozycja to coś, co jest zaprzeczeniem typowego symulatora. Realizm w świecie „Goat Simulator” to towar zdecydowanie deficytowy. Owszem, główna bohaterka gry Pilgor może meczeć, ale na tym się kończą odwołania do świata realnego. Nasza koza biega swobodnie po mieście, płata figle, demoluje sklepy, zbiera puchary, wykonuje misje, lata po niebie dzięki paralotni. Swoim językiem może ciągnąć każdy przedmiot, nawet taki cięższy od niej. W kolejnych odsłonach serii nabywa dodatkowe umiejętności, np. kierowania samochodami.

Gra zyskała popularność dzięki sporej zawartości absurdalnego humoru i niestandardowego podejścia do tematyki symulatorów. Dla wielu stała się czystą, odprężającą rozrywką, odskocznią od poważnych tytułów.

Źródła

[1] dane FAO

[2] wyliczenia własne na podstawie danych FAO i worldometers

[3] Odkrywanie świata. Zwierzęta hodowlane, Olesiejuk 2025, s. 21.

[4] Leśniewski Łukasz „lecho”, Goat Simulator – recenzja. Symulator kozy stał się bestsellerem, https://www.komputerswiat.pl/gaming/gry/goat-simulator-recenzja-symulator-kozy-stal-sie-bestsellerem/c1bq5jg

[5] Nowicki Bolesław, Jasek Stanisław, Maciejowski Janusz, Nowakowski Piotr, Pawlina Edward, Rasy Zwierząt Gospodarskich, Warszawa 2022.

[6] Zaprutko-Janicka Aleksandra, Rogate diablice. Zapomniane bohaterki drugiej wojny światowej, https://ciekawostkihistoryczne.pl/2015/09/13/rogate-diablice-zapomniane-bohaterki-drugiej-wojny-swiatowej/

[7] Szydłowski Wojciech Andrzej, Koziołek Matołek – komiks wszechczasów, https://www.rp.pl/literatura/art7909931-koziolek-matolek-komiks-wszech-czasow

[8] dane GUS