20.04.2023
Borelioza – choroba zawodowa rolników. Objawy, leczenie, odszkodowanie
Borelioza, bartoneloza, kleszczowe zapalenie mózgu – tak może się skończyć znalezienie kleszcza w skórze. Przeczytaj artykuł, żeby więcej wiedzieć o odkleszczowych chorobach zawodowych rolników!
Borelioza coraz groźniejsza dla rolników
Według Państwowego Zakładu Higieny w 2022 roku zidentyfikowano w Polsce ponad 17 tys. przypadków boreliozy, czyli o około 5 tys. więcej niż w roku 2020 i 2021 [1]. To bardzo duży wzrost, szczególnie jeśli spojrzymy na dane z 2007 roku, kiedy to potwierdzono jedynie 4 tys. przypadków tej choroby [2].
Naukowcy doszukują się przyczyn takiego stanu rzeczy w zmianach klimatycznych. Długie i suche lata oraz łagodne zimy mogą prowadzić do zwiększenia populacji kleszczy, a tym samym wzrostu ilości krętków Borrelia burgdorferi, które powodują boreliozę [2].
Odszkodowanie KRUS za boreliozę
Spośród wszystkich grup zawodowych borelioza najbardziej zagraża rolnikom i leśnikom. W 2021 roku 94% rozpoznanych chorób zawodowych rolników miało pochodzenie odkleszczowe, w tym stwierdzono 189 przypadków boreliozy i 8 przypadków kleszczowego zapalenia mózgu [6].
W latach 2010-2020 zanotowano ponad dwukrotny wzrost liczby odszkodowań KRUS przyznanych rolnikom z tytułu boreliozy [4]. Warto pamiętać, że aby uzyskać odszkodowanie KRUS, należy posiadać [11]:
- objawy boreliozy stwierdzone przez lekarza,
- wynik testu potwierdzającego boreliozę,
- orzeczenie o chorobie zawodowej z Państwowego Inspektoratu Sanitarnego.
Borelioza – czas i miejsca wysokiego ryzyka
Według polskich naukowców najczęściej przynosimy kleszcza w skórze ze spacerów po leśnych ścieżkach, po których chodzi dzika zwierzyna. Drugie miejsce na podium zajmują spacery w wysokiej trawie. Wysoko w rankingach jest też odpoczynek na zwalonych pniach. To w nich żyją mniejsze niż główka od szpilki nimfy kleszczy, które również mogą być nosicielami boreliozy [2].
Kleszcze są aktywne między majem a listopadem, jednak najwięcej przypadków boreliozy występuje właśnie w okresie żerowania nimf, czyli między majem a sierpniem [3].
Co ciekawe, borelioza nie zawsze zaczyna się od kleszcza w skórze. Podejrzewa się, że źródłem boreliozy mogą być także surowe mleko pochodzące od zakażonych zwierząt oraz ukąszenia much, pcheł i komarów [5].
Kleszcz w skórze nie musi być początkiem boreliozy
Nie każdy kleszcz w skórze oznacza, że zachorujemy na boreliozę. Obecnie przyjmuje się, że jedynie 15-20% kleszczy jest nosicielami tej choroby. Ponadto krętki boreliozy potrzebują kilkudziesięciu godzin na przedostanie się do ciała. Im szybciej więc usuniemy kleszcza, tym większa szansa, że unikniemy boreliozy, nawet jeśli trafiliśmy na jej nosiciela [2].
Co zrobić, jeśli mamy kleszcza w skórze? Należy uchwycić kleszcza pęsetą tuż przy skórze, energicznie go wyciągnąć, a ranę zdezynfekować. Błędem jest smarowanie kleszcza w skórze masłem, olejem, benzyną lub spirytusem. To tylko pogarsza sprawę. Im bardziej podrażniony jest kleszcz, tym więcej śliny wpuści w ranę, a nawet zwróci całą treść żołądka (potencjalnie z bakteriami boreliozy) wprost pod naszą skórę [2].
Borelioza – objawy u ludzi
Charakterystycznym objawem boreliozy jest tzw. rumień wędrujący. Niestety występuje on tylko u 30-40% zakażonych [5]. Pojawia się w ciągu 1-3 tygodni od zaobserwowania kleszcza w skórze. Rumień wygląda jak stopniowo powiększająca się, wybarwiona na czerwono plama z białym środkiem. Inaczej niż w przypadku ukąszeń komarów czy alergii, rumień boreliozy nie piecze ani nie swędzi [2]. Zniknięcie rumienia nie oznacza wyzdrowienia [5].
Jeśli zarazimy się boreliozą, początkowo występują gorączka, ból głowy i objawy grypopodobne. Kolejne miesiące z nieleczoną boreliozą mogą zaowocować jej przejściem w formę przewlekłą. Obawami bywają zapalenie stawów, mięśnia sercowego lub opon mózgowo-rdzeniowych oraz zmiany skórne. Przewlekła borelioza może także powodować szkody w układzie nerwowym, w tym problemy z pamięcią, psychiką, drętwienie języka lub podrażnienie nerwu twarzowego [2].
Borelioza – leczenie i choroby współistniejące
Narosło wiele mitów na temat tego, czy borelioza jest uleczalna. Odpowiedź brzmi: tak. Jeśli leczenie rozpoczęto niezwłocznie po wystąpieniu objawów boreliozy, prowadzi ono do pełnego wyzdrowienia [2].
Zwykle w przypadku boreliozy stosuje się trwającą od 14 do 30 dni antybiotykoterapię [2].
Borelioza, jeśli jest nieleczona, może zaatakować wiele narządów i trwać wiele lat. Szybki kontakt z lekarzem jest wskazany także z tego względu, że ugryzienie kleszcza oznacza ryzyko zakażenia innymi chorobami odkleszczowymi. Należą do nich np. [5]:
- Kleszczowe zapalenie mózgu – wirusowa choroba zawodowa rolników. Zakażenie następuje przez ukąszenie kleszcza lub spożycie niepasteryzowanego mleka pochodzącego od zakażonego zwierzęcia. Pierwsze objawy są grypopodobne, kolejne mogą być neurologiczne. U 35-58% osób, u których wirus kleszczowego zapalenia mózgu zajął ośrodkowy układ nerwowy (mózg i rdzeń kręgowy), dochodzi do trwałych powikłań. 1% chorych na kleszczowe zapalenie mózgu umiera [7].
- Bartoneloza – bakteryjna choroba odkleszczowa, której charakterystycznym objawem są poranne bóle podeszew stóp. Bartoneloza wywołuje m.in. problemy psychiczne (lęk, roztrzęsienie, drażliwość, problemy ze snem) i zaburzenia czucia. Należy do chorób zawodowych rolników.
- Babeszjoza – choroba wywoływana przez pierwotniaki, które niszczą czerwone komórki krwi. Objawy są podobne do symptomów malarii, należą do nich osłabienie, zmęczenie, silne migreny i kaszel [10]. Babeszjoza może minąć samoczynnie, ale jeżeli występuje razem z boreliozą, droga do wyleczenia bywa trudna.
- Anaplazmoza (erlichioza) – powodowana przez bakterie Anaplasma phagocytophilum, które atakują białe ciałka krwi (głównie granulocyty i neutrofile), przez co następuje obniżenie ich liczebności [8]. Badania laboratoryjne wykazują w przypadku anaplazmozy także niską liczebność płytek krwi oraz wyższy poziom enzymów wątrobowych. Anaplazmoza może być groźna jedynie dla osób z obniżoną odpornością [10].
Choroby odkleszczowe u zwierząt: borelioza, babeszjoza i anaplazmoza
Warto pamiętać, że choroby odkleszczowe przytrafiają się nie tylko ludziom, ale i zwierzętom. Wywołują jednak inne objawy, np.:
- Borelioza – daje objawy chorobowe jedynie u 5% zakażonych zwierząt. Nie pojawia się rumień, ale wysoka gorączka, osłabienie, spadek apetytu, a po kilku tygodniach kulawizna. Borelioza u zwierząt może ustąpić samoistnie albo prowadzić do przeróżnych powikłań, np. zapalenia nerek i zaburzeń neurologicznych. U koni borelioza może spowodować zapalenie stawów i zaburzenia wzroku, zaś dla źrebiąt bywa śmiertelna [9].
- Babeszjoza – oprócz ludzi może dotknąć także psy. W wyniku choroby stają się one apatyczne, mogą mieć wymioty, biegunkę i gorączkę. Nieleczona babeszjoza prowadzi do pełnej cierpienia śmierci psa [5].
- Anaplazmoza (erlichioza) – stwierdzana jest u przeżuwaczy, owiec i psów [8]. U psów wywołuje drżenie ciała, brak apetytu, apatię i gorączkę.
Więcej na temat boreliozy i innych zagrożeń w pracy rolnika:
Zoolog: o kleszczach coraz więcej się mówi – co nie znaczy, że jest ich więcej
Zdrowie jest najważniejsze? Ubezpieczenie NNW rolników razem z polisą uprawową
Źródła:
[1] https://pulsmedycyny.pl/borelioza-w-2022-r-potwierdzono-w-polsce-ponad-17-tys-przypadkow-1174543
[2] https://naukatolubie.pl/sezon-na-kleszcze/
[4] https://www.krus.gov.pl/zadania-krus/prewencja/kampanie-prewencyjne-krus/kleszcze/
[5] https://www.krus.gov.pl/fileadmin/moje_dokumenty/obrazki/broszury_prewencja/2020/Borelioza.pdf
[7] https://szczepienia.pzh.gov.pl/szczepionki/kleszczowe-zapalenie-mozgu/
[8] https://www.mp.pl/pacjent/choroby-zakazne/choroby/zakazenia-bakteryjne/157139,anaplazmoza
[9] https://portal.abczdrowie.pl/borelioza-u-zwierzat
[10] https://www.medonet.pl/zdrowie,jakie-choroby-moga-przenosic-kleszcze-,galeria,1723257.html
